TABELLARIUM CHRONOLOGICUM WINDESHEMENSE

Het Kapittel van Windesheim

De geografische verspreiding van het Kapittel van Windesheim is meermaals en op verschillende wijzen in kaart gebracht.¹ De tot nu toe gepubliceerde kaarten hebben slechts betrekkelijke waarde, omdat zij ofwel zich beperken tot de noordelijke en/of zuidelijke Nederlanden (Atlas 1913-32, Vermaseren 1981), ofwel slechts het Duitse taalgebied in kaart brengen (Vermaseren 1977). Ook als zij het gehele verspreidingsgebied bestrijken, maken ze evenals de genoemde deelkaarten (Vermaseren 1977 en 1981) slechts onderscheid tussen mannen- en vrouwenkloosters (Lansink 1968 en 1971, Brussel 1981 en 1987). Slechts één kaart brengt zeer globaal een chronologisch onderscheid aan, maar is inzake de geografische verspreiding zeer onvolledig (Rüthing 1970 en 1988). Ofschoon ten aanzien van zowel zijn geografische expansie als zijn chronologische ontwikkeling de gegevens van het Kapittel van Windesheim ruimschoots bekend zijn, is het technisch nauwelijks mogelijk beide optisch in één concept onder te brengen. Het Tabellarium Chronologicum Windeshemense voorziet in de behoefte aan een chronologische synthese, waarin de historische op- en neergang van het Kapittel van Windesheim even nauwkeurig in beeld is gebracht als zijn geografische expansie op de bestaande kaarten. Het chronologisch overzicht vult de geografische expansiekaart zodanig aan, dat door deze publikatie de bestaande ruimtedimensie met de tijddimensie wordt verdiept.

1. Typologische expansie van het Kapittel

De groei van het Kapittel van Windesheim is een samenspel van verschillende bewegingen geweest, waarin vijf typen te onderscheiden zijn:²

1.Stichting en incorporatie. Na de stichting van het eerste eigen klooster van de Deventer broedergemeente te Windesheim in 1387 volgden meer kloosterstichtingen.³ Deze vestigingen kwamen tot stand op initiatief van broeders of zusters van het gemene leven of van reguliere kanunniken of kanunnikessen van reeds bestaande Windesheimse kloosters. De meeste kloosters zochten onmiddellijk of binnen korte tijd aansluiting bij het Kapittel van Windesheim, dat in 1395 ontstaan was.⁴ In 1436 kwam er op verzoek van het Kapittel van Windesheim zelf door een bulle van paus Eugenius IV een eind aan de vanzelfsprekende toestroming van nieuwe vrouwenkloosters, zodat de incorporatie van vrouwenkloosters tot dertien, uiteindelijk zestien beperkt is gebleven.⁵

2. Incorporatie van autonome kapittels. De oprichting van het Kapittel van Windesheim in 1395 had tot gevolg dat elders in het verspreidingsgebied van de Moderne Devotie soortgelijke initiatieven genomen werden. Twee autonome kapittels werden, op verschillende tijdstippen, in hun geheel in het Kapittel van Windesheim geïncorporeerd.

Rondom Groenendaal, dat in 1343 als een kluizenaarsgemeenschap was ontstaan en in 1350 met de aanneming van de Regel van Augustinus een klooster van reguliere kanunniken was geworden, had zich een vijftal Brabantse kloosters van gelijke signatuur gegroepeerd. Groenendaal onderhield daarenboven sterke banden met het jonge klooster Eemstein, dat mede door toedoen van Geert Grote in 1382 was gesticht, in 1387 de eerste Windesheimers in de canoniale observantie had gevormd en in 1395 een der vier stichters van het Kapittel van Windesheim was geweest. Ofschoon aansluiting bij Windesheim voor de hand lag en zeker overwogen werd, kozen Groenendaal en de vijf andere Brabantse kloosters aanvankelijk in 1402 voor de vorming van een eigen kapittel.⁶ Zij werden daarbij wellicht geleid door hun regionaal en spiritueel bepaalde identiteit. Een sleutelfiguur in de overgang van het gehele Kapittel van Groenendaal was Jan van Schoonhoven (1356-1432), novicenmeester van Groenendaal. Hij hield op het eerste generale kapittel van de verenigde Kapittels van Windesheim en Groenendaal in 1413 een kapittelrede, die in spiritueel opzicht programmatisch was voor de toekomst van de Moderne Devotie in de noordelijke en zuidelijke Nederlanden.⁷

Het Augustijner koorherenklooster te Neuss, dat reeds in 1181 gesticht was, ontving door toedoen van Everardus van Eze te Almelo en het klooster Bethlehem te Zwolle na 1400 sterke impulsen van de Moderne Devotie. Ofschoon er al in 1407 belangstelling voor aansluiting bij Windesheim was, hield het Kapittel elke toenadering tegen op grond van de economisch wankele positie van Neuss. Omdat het klooster zich snel gunstig ontwikkelde, sloten zich vanaf ongeveer 1407 steeds meer kloosters uit het Rijnland, Westfalen en de noordelijke Nederlanden aan. Het klooster te Neuss werd min of meer zijns ondanks de zetel van het autonome Kapittel van Neuss. De behoefte aan incorporatie bleef groeien en leidde in 1427 tot onderhandelingen, die in 1430 resulteerden in de incorporatie van het Kapittel van Neuss met veertien kloosters in dat van Windesheim.⁸

3. Hervorming en incorporatie. Met de benoeming van de Windesheimse kroniekschrijver Johannes Busch (1399/1400-1479) tot supprior van het regulierenklooster Wittenburg begon in deze streken een periode van kloosterhervorming in de geest van de Windesheimse reformbeweging. Veel van de reeds langer bestaande kloosters van Augustijner koorheren of koorvrouwen werden na vrijwillige, soms gedwongen oplegging van de Windesheimse observantie in het Kapittel ingelijfd. Vooral na de visitatiereis, die Nicolaus van Kues in opdracht van de paus in 1451 door de Duitse landen en de Nederlanden ondernam, groeide het aantal oudere, in Windesheimse geest hervormde en vervolgens in het Kapittel ingelijfde kloosters sterk.⁹

4. Herbezetting en incorporatie. De expansiedrift en geestelijke spankracht van het Kapittel van Windesheim leidden ertoe dat verschillende eerbiedwaardige plekken, waar het religieuze leven was doodgebloed, opnieuw bezet werden, nu met een Windesheimse communiteit. Na de gebruikelijke procedure werden dergelijke herbezettingen gewoonlijk na enkele jaren met incorporatie in het Kapittel beloond.

5. Omvorming en incorporatie. Na 1451, toen de visitatiereis van de pauselijke legaat kardinaal Nicolaus van Kues voltooid was, werden veel semireligieuze zustershuizen omgevormd tot regularissenkloosters van Windesheimse signatuur. Door de regularisering kreeg het kerkelijk gezag meer greep op deze semireligieuze gemeenschappen, die in het grijze gebied van de status mediustussen leken en religieuzen waren ontstaan. De nieuwbakken kloosters werden echter geen lid van het Kapittel van Windesheim, omdat de Windesheimers zich niet lieten verplichten tot de dagelijkse zielzorg van zoveel vrouwenkloosters. Bovendien namen de voormalige zustershuizen door de aanvaarding van de Regel van Augustinus en de Windesheimse observantie wel formeel de canonieke staat van regularissenkloosters aan, maar bleven in de praktijk trouw aan hun oorspronkelijk semireligieus charisma. Dit blijkt onder meer uit handhaving van broeders van het gemene leven voor hun directe zielzorg.¹⁰ Waar de semireligieuze gemeenschappen een eigen kapittel als bestuursstructuur hadden, zoals de huizen van het Kapittel van Utrecht, boden zij met meer succes weerstand aan het verkloosteringsproces.¹¹

2. Chronologische expansie van het Kapittel

Het Tabellarium Chronologicum Windeshemense bestaat in zijn oorspronkelijke vorm uit twee handgemaakte kaarten van het formaat 100 x 75 cm. Het biedt een diachronisch beeld van het Kapittel van Windesheim en omvat alle kloosters die tot het Kapittel behoord hebben.¹² Alle kloosters zijn weergegeven in 102 samengestelde strookdiagrammen met soms een kleine verspringing, afhankelijk van een verplaatsing van het convent gedurende korte of langere tijd. Een onderbreking in de tijd laat ook een onderbreking in de balk zien. De eerste kaart toont 48 kloosters, de tweede de overige 54 kloosters. Aangezien de factor tijd het centrale gegeven is, hebben wij de volgorde aangehouden van de jaren waarin de kloosters achtereenvolgens in het Kapittel van Windesheim geïncorporeerd werden. In 1511 bereikte het Kapittel zijn grootste omvang.¹³

De initiaal T op kaart 1 is ontleend aan een handschrift uit ca. 1475. Het penwerk vormt een vrije interpretatie van bestaande vormen, ontleend aan vijftiende-eeuwse handschriften uit de Noordelijke Nederlanden. De miniatuur toont de plattegrond van het moederklooster te Windesheim, zoals deze uit eerder onderzoek is komen vast te staan.¹⁴ Het schrift op beide kaarten is geïnspireerd op de Karolingische minuskel (10de eeuw), aangevuld met vormen uit de huidige officiële Gaelic drukletters in Ierland. Om zowel klooster als Kapittel van Windesheim recht te doen, zijn op kaart 1 de beide zegels diagonaal geplaatst. Hierbij komt ook de spiritualiteit van de Windesheimers enigszins in beeld: de Augustijnse traditie in het kapittelzegel, de Mariale devotie in het conventszegel.

De begrenzing van de tijdbalken, waardoor ieder klooster chronologisch wordt gemarkeerd, is voornamelijk bepaald aan de hand van gegevens uit het meest recente naslagwerk, het Monasticon Windeshemense.¹⁵ Aan de kleur van de tijdbalken is in één oogopslag te zien dat veel kloosters een kortere of langere voorgeschiedenis (wit) hadden, voordat zij in het Kapittel van Windesheim (rood) werden ingelijfd. Er werden niet alleen nieuwe kloosters gesticht, maar ook bestaande kloosters of huizen hervormd, herbezet of omgevormd; een verschijnsel dat vooral vanaf het tweede kwart van de vijftiende eeuw valt waar te nemen. Hoe langer het Kapittel bestond, des te minder nieuwe stichtingen er plaats vonden en des te meer oudere kloosters toetraden.

Een ander fenomeen is dat verwante autonome kapittels tot het Kapittel van Windesheim overgingen. Zij hadden een, betrekkelijk korte, voorgeschiedenis in het Kapittel van Groenendaal (groen) of het Kapittel van Neuss (blauw).

Ook is één blik voldoende om vast te stellen dat de opheffing van de Windesheimse kloosters globaal in twee golven heeft plaats gevonden. De eerste golf ontstond in het laatste kwart van de zestiende eeuw door de vrijheidsoorlogen en de gewelddadige invoering van het protestantisme. De tweede opheffingsgolf werd geïnitieerd door de Franse Revolutie en de suppressiewetten van keizer Jozef II rond de negentiende eeuwwende. Ook is het brokkelige verspreidingspatroon van de Reformatie – cuius regio illius et religio! – in het Windesheimse expansiegebied aan de lengte van de tijdbalken duidelijk af te lezen.

De toegankelijkheid van de kaart wordt door een legenda in het Nederlands en – los toegevoegd – in het Duits vergroot.

3. Toelichting bij het

Tabellarium Chronologicum Windeshemense

3.1. Aanwijzingen voor het gebruik

PLAATS (EN NAAM): huidige geografische plaatsnaam, eventueel gevolgd door de meest voorkomende benaming voor het klooster.

LOCATIE: nadere gegevens betreffende de ligging.

TOP.KAART: ligging volgens het betreffende kaartblad van de topografische kaart 1 : 25.000.

PATROON: naam van de heilige(n) of het christelijk mysterie waaraan het klooster is toegewijd (mannen- of vrouwenklooster).

RANGORDE: volgens de lijst van het generaal kapittel van 1530 (de vrouwenkloosters worden hierop afzonderlijk gecatalogiseerd en zijn dus afzonderlijk genummerd).

STICHTING: jaar waarin de betrokken gemeenschap begon, soms volgens een andere observantie (wit).

KAPITTEL VAN GROENENDAAL: jaar waarin convent tot het Kapittel van Groenendaal toetrad (groen).

KAPITTEL VAN NEUSS: jaar waarin convent tot het Kapittel van Neuss toetrad (blauw).

INCORPORATIE: jaar waarin convent tot het Kapittel van Windesheim toetrad (rood).

OPHEFFING: jaar waarin de gemeenschap uiteenviel.

TOELICHTING: nadere uitleg en relevante gegevens die voor het meer gedetailleerde verstaan van het Tabellarium Chronologicum Windeshemense van belang (kunnen) zijn.

BOUWRESTEN: onderscheiden naar vijf categorieën: 5 = volledig of grotendeels intact; 4 = kerk met andere bouwresten aanwezig; 3 = alleen kerk aanwezig; 2 = al of niet bewoonde ruïne aanwezig; 1 = geringe bouwresten aanwezig; 0 = geheel verdwenen. Indien mogelijk zijn nadere details aangegeven; de opgave pretendeert geen volledigheid.

LITERATUUR: referentie naar het meest recente naslagwerk: Mon.Wind. = Monasticon Windeshemense, W. Kohl, E. Persoons en A.G. Weiler, uitg. Archives et Bibliothèques de Belgique. Archief- en Bibliotheekwezen in België, extranummer 16 (4 dln; Brussel, 1976-1984).¹⁶ Meer recente literatuur op basis van onderzoek in situ en recente publicaties.

3.2. Historische gegevens

Kapittel van Windesheim (1395-1413)

1. PLAATS (EN NAAM): Windesheim, domus superior

LOCATIE: 8 km. ten zuiden van Zwolle, ten oosten van de IJssel, aan de Zandwetering --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 27E, vak 205/495 --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 1 --- STICHTING: 1387 --- INCORPORATIE: 1395 --- OPHEFFING: 1586 ---

BOUWRESTEN: 1 (voormalige brouwerij, thans kerk; voormalige kloosterboerderij; kelders onder pastorie en aangrenzende boerderij; gemetselde watergang; grondplan, afbeeldingen, luchtfoto's). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 476-512.

2. PLAATS (EN NAAM): Arnhem, Mariënborn

LOCATIE: tussen Arnhem en Oosterbeek, in de voormalige buurtschap Lopen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 9 --- STICHTING: 1392 --- INCORPORATIE: 1395 --- OPHEFFING: 1580 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeeldingen) ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 127-144.

3. PLAATS (EN NAAM): Hoorn, Nieuwlicht

LOCATIE: in de omgeving van Westerblokker, aan een pad van Westerblokker naar Zwaag --- TOP.KAART: 1: 25.000, blad 19F, vak 519/133 --- PATROON: Onze Lieve Vrouw ten Nieuwlicht (mannenklooster) --- RANGORDE: 10 --- STICHTING: 1392 --- INCORPORATIE: 1395 --- OPHEFFING: 1572, sloop 1573 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan op basis van opgravingen 1834 en 2003; fundering muurwerk, toegangsbrug, kloosterpoort, sluitsteen met symbool Augustinus. Gereconstrueerde kloosterpoort geeft toegang tot natuurpark. Toponiemen: Kloosterpad, Hooge Klooster, Kloosterland). 1485 blikseminslag en plundering, pas 1550 herbouw en uitbreiding ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 323-353.

4. PLAATS (EN NAAM): Eemstein

LOCATIE: bij Eemkerk (Almkerk, Land van Altena), op de rechter oever van de Eem, 8 km ten noorden van Geertruidenberg . Verplaatst en herbouwd op de Kijfhoek ten noorden van Zwijndrecht in de Zwijndrechtse Waard. --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 38C, vak 425/100 --- PATROON: Sint-Salvator (mannenklooster) --- RANGORDE: 7 --- STICHTING: 1382, verplaatst en hersticht 1435 --- INCORPORATIE: 1395 --- OPHEFFING: 1577 ---

BOUWRESTEN: 0. Na de Elisabethsvloeden van 1421 en 1424 is het klooster verplaatst naar de linkeroever van de Devel in de Kijfhoek. In 1435 worden klooster en kerk gewijd. In 1572 plundering en brandstichting door de geuzen. 1839 egalisering van het kloosterterrein, schets van de kloosterplattegrond 1859. Archeologisch onderzoek in 1895 (grofmazig en niet systematisch beschreven) en in de jaren tussen 1940-1960. Toponiem: Munnikensteeg ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 183-202.

5. PLAATS (EN NAAM): Zwolle, Agnietenberg

LOCATIE: 3,5 km. Hemelsbreed ten noordoosten van het stadscentrum aan de Bergkloosterweg, thans begraafplaats Bergklooster --- TOP.KAART: 1:25.000 blad 21G, vak 205/505 --- PATROON: St.-Agnes (mannenklooster) --- RANGORDE: 14 --- STICHTING: 1384 --- INCORPORATIE: 1398 --- OPHEFFING: 1561 ---

BOUWRESTEN: 0 (kloosterbegraafplaats waarschijnlijk vanaf de kloostertijd in gebruik gebleven ook na de Reformatie; bij de ingang gedenksteen uit 1919 ter nagedachtenis aan Thomas van Kempen, wiens gebeente in 1672 werd opgegraven). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 14-49.

6. PLAATS (EN NAAM): Frenswegen, Marienwald

LOCATIE: noordwestelijk van Nordhorn, bij de Vecht, gehucht Frelstrup, Klosterstraße 9 --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 29A, vak 267/497 --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 12 --- STICHTING: 1394 --- INCORPORATIE: 1400 --- OPHEFFING: 1808 ---

BOUWRESTEN: 5 (kloosterpanden met kruisgang en pandhof, ruïne van de kerk, waarover heen in 1996 een moderne kapel werd gebouwd; bijgebouwen; landerijen, park en bossen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 140-152.

7. PLAATS (EN NAAM): Leiderdorp, Engelendaal

LOCATIE: oostelijk van Leiden, noordelijk van de Oude Rijn, tussen Zijl en Does --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 15 --- STICHTING: 1396 --- INCORPORATIE: 1400 --- OPHEFFING: 1574 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 279-297.

8. PLAATS (EN NAAM): Amsterdam

LOCATIE: in Nieuwer Amstel --- PATROON: Sint-Joannes Evangelista (mannenklooster) --- RANGORDE: 11 --- STICHTING: 1395 --- INCORPORATIE: kort na 1400 --- OPHEFFING: 1571 ---

BOUWRESTEN: 0 (toponiemen Reguliersbreestraat, Reguliersdwarsstraat, Reguliersgracht, Regulierssteeg; afbeelding Heiloo). Vanaf 1533 in Heiloo, ten zuiden van Alkmaar. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 97-119.

9. PLAATS (EN NAAM): Rugge

LOCATIE: bij Brielle (Den Briel) --- PATROON: Sint-Elisabeth (mannenklooster) --- RANGORDE: 16 --- STICHTING: 1403 --- INCORPORATIE: 1406 ---

OPHEFFING: 1574 ---

BOUWRESTEN: 1 (grondplan, herbouwde turfschuur na opgravingen 1877). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 394-414.

10. PLAATS (EN NAAM): Haarlem, Maria Visitatie

LOCATIE: tegenover de Kleverlaan, tegenover de duinen van Tetterode, het latere Overveen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 19 --- STICHTING: 1405 --- INCORPORATIE: 1407 --- OPHEFFING: 1578 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeeldingen, toponiem Kloosterstraat). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 241-253.

11. PLAATS (EN NAAM): Zaltbommel, Sint-Pieterswiel

LOCATIE: ten westen van de stad --- PATROON: Sint-Petrus (mannenklooster) --- RANGORDE: 23 --- STICHTING: begin 15de eeuw --- INCORPORATIE: ca. 1405 --- OPHEFFING: 1573 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeeldingen, opgravingen 1975; toponiemen Regulierenbauhuys, des Priors camer, Gastcamer). Vanaf 1513 in de stad. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 513-524.

12. PLAATS (EN NAAM): Sneek, Thabor

LOCATIE: tussen Ysbrechtum en Tirns --- TOP.KAART: 1 : 25.000, blad 10F, vak 171/562 en 171/563 --- PATROON: Sint-Salvator (mannenklooster) --- RANGORDE: 20 --- STICHTING: 1406 --- INCORPORATIE: 1407 --- OPHEFFING: 1580 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen, luchtfoto's, opgravingen 1964). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 415-426.

13. PLAATS (EN NAAM): Diepenveen

LOCATIE: 5 km. ten noorden van Deventer, in het oude dorpscentrum aan het Kerkplein --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 27G, vak 206/478 --- PATROON: Maria en Sint-Agnes (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 3 --- STICHTING: 1400 --- INCORPORATIE: 1412 --- OPHEFFING: 1581. ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk met altaarsteen en sporen van de nonnengalerij, pandhof, put, kelders onder de huizen tegenover de zuidzijde van de kerk; muurresten van de vroegere brouwerij in het pand aan de Dorpsstraat 44; kruisbeeld; afbeeldingen. In 1578 tijdens het beleg van Deventer door de graaf van Rennenberg verwoest; het klooster in 1581 grotendeels gesloopt. Omvang en vorm van voormalige kloosterhof in het landschap zichtbaar. Kerk in 1720 gerestaureerd en verkleind en verlaagd; laatste restauratie in 1967-1968. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 592-614.

Kapittel van Groenendaal (1402-1413)

14. PLAATS (EN NAAM): Hoeilaart, Groenendaal

LOCATIE: bij Brussel, in het Zoniënwoud --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 3 --- STICHTING: 1343 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1402 --- INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 1 (restant van de kerk, thans schuur; ommuringsresten, priorskwartier, visvijvers; grondplan, afbeeldingen, altaar in Herfelingen, biechtstoelen in Wezembeek, koorgestoelte in Vilvoorde). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 45-66.

15. PLAATS (EN NAAM): Oudergem, Rooklooster (Rode Klooster)

LOCATIE: bij Brussel, in het Zoniënwoud --- PATROON: Sint-Paulus (mannenklooster) -RANGORDE: 5 --- STICHTING: 1369 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1402 --- INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1796 ---

BOUWRESTEN: 2 (zuidvleugel met priorswoning, kapittelhuis, pachthoeve, molenaarswoning, vrouwenhuis, poortgebouw; ommuring, visvijvers; grondplan, afbeeldingen; hoofdaltaar in Tienen, zijaltaren in Sokkel, Ubaldusaltaar en communiebank in Wezembeek, Augustinusaltaar in Beert, monstrans in Wommersom). Kloosterkerk was niet georiënteerd, strekking noord-zuid. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 108-130.

16. PLAATS (EN NAAM): Sint-Genesiusrode, Zevenborren (Zeven Bronnen)

LOCATIE: bij Brussel, in het Zoniënwoud --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 8 --- STICHTING: 1389 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1402 --- INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 1 (deel van het gastenhuis, visvijvers, deel van de pachthoeve; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 188-200.

17. PLAATS (EN NAAM): Turnhout, Korsendonk

LOCATIE: bij Oud-Turnhout in de Kempen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 13 --- STICHTING: 1398 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1402 --INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 5 (twee vleugels, bijgebouwen; vrouwenhuis, thans woning; poortgebouw; grondplan, afbeeldingen; koorgestoelte in Turnhout, jubé met biechtstoelen en lambrizering in Retie). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 65-82.

18. PLAATS (EN NAAM): Herent, Bethlehem

LOCATIE: bij Leuven, Sint Jozefdreef 1-3, aftakking van de N26 (Brusselse Steenweg) --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 21 --- STICHTING: 1407 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1410 --- INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1796 ---

BOUWRESTEN: 1 (aan de noord-, oost- en westzijde is de kloosterommuring praktisch geheel aanwezig onderbroken door nieuwe stukken; poortje met gerestaureerd vrouwenhuis (?): schuur verbouwd tot opvangcentrum, twee haaks op elkaar staande kloosterpanden; kerk vervangen door neogotisch gebouw; grondplan. Priorsportret en Mariabeeld in voormalige Jozefkliniek). Deel van het voormalige Bethleheminstituut of Jozefkliniek. Herbezet door gasthuiszusters Augustinessen. Sinds ±1980 rust- en verzorgingshuis. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 18-30.

19. PLAATS (EN NAAM): Tienen, Barbarendaal

LOCATIE: in de stad Tienen --- PATROON: Sint-Barbara (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 2 --- STICHTING: 1388 --- KAPITTEL VAN GROENENDAAL: 1410 --- INCORPORATIE: 1413 --- OPHEFFING: 1796 ---

BOUWRESTEN: 1 (een enkel gebouw, grondplan). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 204-210.

vervolg Kapittel van Windesheim (vanaf 1413)

20. PLAATS (EN NAAM): Renkum

LOCATIE: in het dorp Renkum (Redinchem) bij Wageningen --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 4 --- STICHTING: 1405 --- INCORPORATIE: vóór 1414 (?) --- OPHEFFING: 1584. Convent woonde vanaf ca. 1580 in Wageningen, is daar rond 1635 uitgestorven ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen, Mariabeeld in Renkum). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 633-642.

21. PLAATS (EN NAAM): Grobbendonk, Ten Troon

LOCATIE: (vroeger Ouwen), bij Herentals en Vorselaar --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 25 --- STICHTING: 1417 --- INCORPORATIE: 1419 --- OPHEFFING: 1586. In 1586 met Sint-Maartensdal (Leuven) verenigd. --- BOUWRESTEN: 2 (deel van kloosterpand met dormitorium thans bewoond, pandhof, kerkruïne, poortgebouw, particulier bezit; vrouwenhuis tegenover de poort, thans boerderij). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 171-178.

22. PLAATS (EN NAAM): Amsterdam, Mariënveld

LOCATIE: in het zuidoosten, tussen Oudezijdsachterburgwal en Kloveniersburgwal --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 1 --- STICHTING: 1398 --- INCORPORATIE: ca. 1415 --- OPHEFFING: 1578 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen; bouwresten en voorwerpen in Museum Amstelkring). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 554-567.

23. PLAATS (EN NAAM): Brunnepe

LOCATIE: bij Kampen, thans gemeente Kampen op de hoek van de Dorpstraat en Reiersdijk. Op 150 meter ten noordoosten van dit klooster bevond zich het tertiarisssenklooster Sint Michiel --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 21C, vak 189/508 --- PATROON: Sint-Joannes Baptista (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 5 --- STICHTING: 1399 --- INCORPORATIE: 1412 of 1415 --- OPHEFFING: 1592 ---

BOUWRESTEN: 0 (tekening kloosterkerk). Gesticht als zusterhuis van Zusters van het Gemene Leven in 1398(?) bij de Nicolaaskerk aan de Bovenhofstraat. Vermoedelijk in 1410 verplaatst naar Brunnepe buiten de ommuring van het middeleeuwse Kampen. Een in 1350 gestichte kapel en gasthuis worden betrokken, die tot een klooster met kerk worden omgebouwd. In 1571 wordt het klooster afgebroken. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 581-590.

24. PLAATS (EN NAAM): Amersfoort, Mariënhof

LOCATIE: Convent meermalen verplaatst. Huidige plaats Amersfoort. Bircket, tot 1405 achter het Sint-Pietersgasthuis, aan het Spui, in het noordwesten van de stad, aan de tweede stadmuur; tot 1420 in Sint-Andrieskamp, oostelijk van de stad; tot 1547 tussen Amersfoort en Soest; vanaf 1547 in de stad, de Hage, ten zuidoosten van de Zuidsingel en de Kleine Haag, de stadsmuur en de verlenging van de Korte Gracht --- TOP.KAART: --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 27 --- STICHTING: 1395 --- INCORPORATIE: 1417 --- OPHEFFING: 1587 ---

BOUWRESTEN: 2 (kloostergebouw thans Restaurant Mariënhof, Kleine Haag 2; grondplan afbeeldingen). In 1547 wordt het Augustijner koorherenklooster te Soest geplunderd door Maarten van Rossum. Koorheren nemen hun intrek in het voormalig Ursulinenklooster (1487) van de Celzusters in Amersfoort. Uitbreiding klooster, opgeheven in 1587, bewoond tot 1610. Daarna Burgerweeshuis. Kapel afgebroken 19de eeuw en vervangen door gereformeerde kerk (1914). Overgebleven complex gerestaureerd. ROB-kantoor tot 1988. --- LITERATUUR: Mon.Wind., III, 74-96.

25. PLAATS (EN NAAM): Utrecht, Vredendaal

LOCATIE: oostelijk van de stad, aan en zuidelijk van de Biltstraat, in de buurt van het huis Griftenstein --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 28 --- STICHTING: ca. 1400 --- INCORPORATIE: 1419 --- OPHEFFING: 1580 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen, opgravingen op Beestenmarkt te Amersfoort, kerkklok in Soesterberg). Vanaf 1529 te Amersfoort (Sint-Jan), in het noordwesten van de stad, tussen de stadsmuur en Achter de Kamp ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 453-474.

26. PLAATS (EN NAAM): Elsegem, Ter Walle

LOCATIE: Gemeente Wortegem-Petegem, bij Oudenaarde. Kloosterhoek 18 te Elsegem, ‘Kloosterhof’; aftakken van de N8 naar rechts vanaf Oudenaarde --- TOP.KAART: --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 29 --- STICHTING: 1417 --- INCORPORATIE: 1420 --- OPHEFFING: 1782 ---

BOUWRESTEN: 1 (woonhuis grotendeels onderkelderd, schuren, resten van de refter in gebruik als stal, gewelfd met vier traveeën, poortgebouw afgebroken in 1987(?). De overgebleven bebouwing is in gebruik als boerenbedrijf; het woonhuis is herbouwd na een brand in 1940, zie benaming boven de voordeur. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 84-107.

27. PLAATS (EN NAAM): Esens, Marienkamp

LOCATIE: Land: Niedersachsen, Reg. Bez.:Weser-Ems, Kreis Wittmund, zuidwestelijk van de stad Esens, 2,5 km. hemelsbreed, ten zuiden van de K46 --- TOP.KAART: 1:50.000, blad L2310, vak 06/44 --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 31 --- STICHTING: 1420 --- INCORPORATIE: ca. 1422 --- OPHEFFING: 1534 ---

BOUWRESTEN: 0 ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 279-283.

28. PLAATS (EN NAAM): Eindhoven, Mariënhage

LOCATIE: Oorspronkelijk buiten Eindhoven op Woensels grondgebied, tussen de Dommel, de Vestgrave en de Ravensdonck (of Ravensweide), thans nabij NS-station. --- TOP.KAART: --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 30 --- STICHTING: 1420 --- INCORPORATIE: 1422 --- OPHEFFING: 1688 ---

BOUWRESTEN: 2 (kerk in 18de eeuw reeds ruïne, in 1915 was de noordelijke kerkmuur nog aanwezig, oostelijk kloosterpand, kelder in Eindhoven; grondplan, afbeeldingen; beelden in franciscanenklooster te Weert; grafstenen in Eindhoven en Deursen). In 1420 wordt grond en een oud kasteel geschonken door Jan van Schoonvorst en Johanna van Rochefort aan vijf burgers van Eindhoven om een religieus leven te leiden. Kerk geconsacreerd in 1433. Klooster in brand geschoten door Spaanse troepen in 1581. Communiteit vlucht naar Den Bosch. In 1629 weer terug. Verbouwingen en herstel in 1628 en 1633. Kloosterlingen in 1636 door de Staten-Generaal verbannen. Vanaf 1638 meerderheid van de communiteit naar Weert, daar 1797 opgeheven. Gebouwen in Eindhoven in 1688 en in Weert in 1796 in beslag genomen. In de 19de eeuw een textielfabriek gevestigd in de kloostergebouwen tot 1890. Klooster en kerkruïne door Augustijnen gekocht in 1890 en vanaf 1891 herbezet. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 203-240.

29. PLAATS (EN NAAM): Wittenburg

LOCATIE: op een hoogte van de Finie, 5 km noordwestelijk van de kruising Bundesstraße 3 van Göttingen naar Hannover met de Bundesstraße 1 van Hildesheim naar Hameln --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 35 --- STICHTING: 1316 --- INCORPORATIE: 1423 --- OPHEFFING: 1588. In 1629 tijdelijk terug bij het Kapittel van Windesheim, zonder feitelijke gevolgen. ---

BOUWRESTEN: 3 (kloosterkerk eind 15de eeuw, sacristie, koorgestoelte, grafstenen, delen van de ommuring). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 450-458.

30. PLAATS (EN NAAM): Utrecht, Jerusalem

LOCATIE: in de Nieuwe Weert vóór Utrecht, sinds ongeveer 1495 aan de Kromme Nieuwe Gracht --- PATROON: Christus' Verrijzenis (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 7 --- STICHTING: ca. 1418 --- INCORPORATIE: 1424 --- OPHEFFING: 1613 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 644-653.

Kapittel van Neuss (ca. 1407-1430)

31. PLAATS (EN NAAM): Neuss

LOCATIE: zuidelijk van de stad Neuss, aan de weg naar Keulen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 2 --- STICHTING: ca. 1181 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1407 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeelding). Na 1583 bij de Minorieten in Neuss; 1586 verenigd met het Windesheimse klooster Lichaam des Heren te Keulen; vanaf 1603 aan de Brückstrasse te Neuss ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 306-313.

32. PLAATS (EN NAAM): Zwolle, Bethlehem

LOCATIE: in het stadscentrum --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 4 --- STICHTING: 1309 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1407 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1580 ---

BOUWRESTEN: 4 (refter, kerk, pandhof; thans Nieuwe Markt; afbeeldingen). Kerk sinds 1999 in gebruik als horecagelegenheid onder de naam ‘Proosdij’. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 525-551.

33. PLAATS (EN NAAM): Utrecht, Regulieren

LOCATIE: aan de Oude Gracht nabij de Weesbrug, waar zich thans het NV-huis bevindt --- PATROON: Maria en de Twaalf Apostelen (mannenklooster) --- RANGORDE: 6 --- STICHTING: 1248-1267 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1423 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1597 --- BOUWRESTEN: 0. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 427-452.

34. PLAATS (EN NAAM): Goch, Gaesdonck

LOCATIE: aan de Mühlenstrasse; vanaf 1406 op de hof Gaesdonck, 3 km bij Goch, aan de grens --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 17 --- STICHTING: 1400 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1407. Was vóór 1407 lid van het Kapittel van Windesheim --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: 4 (kloosterkerk, kloosterbibliotheek en archief, twee panden met kruisgang en refter, kelder, tuinkoepel; gracht, priorenportretten, vele kunstvoorwerpen; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 153-167.

35. PLAATS (EN NAAM): Nijmegen

LOCATIE: voor de Windmolenpoort aan de Molenstraat, later (1521-1530) in de stad, tussen de oude en de nieuwe wallen --- PATROON: Sint-Catharina (mannenklooster) --- RANGORDE: 18 --- STICHTING: 1393 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1407 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1579 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen). In 1587 gewelddadig herbezet door de prior, in 1591 goederen in rentambt, tot 1634 nog titulair prioren, in 1672 heroprichting overwogen. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 334-349.

36. PLAATS (EN NAAM): Böddeken

LOCATIE: Nordrhein-Westfalen, Reg. Bezirk Detmold, Kreis Büren.15 km ten zuiden van Paderborn --- PATROON: Sint-Meynulphus (mannenklooster) --- RANGORDE: 22 --- STICHTING: 1409 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1409 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 2 (kerkruïne, kapittelzaal, deel van de pandgang, pandhof, bijgebouwen). Particulier bezit van Baron Meinulph von Mallinckrodt. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 60-70.

37. PLAATS (EN NAAM): Reimerswaal, Maria Paradijs

LOCATIE: op Zuid-Beveland --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 24 --- STICHTING: 1405 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1423 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1533 ---

BOUWRESTEN: 0. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 373-381.

38. PLAATS (EN NAAM): Aken

LOCATIE: noordoostelijk van het centrum, in de buurt van de Keulse Poort, blok Alexanderstraße, Sandkaulstraße, Rochusstraße, Monheimsallee en Heinzenstraße. In het aangegeven blok bevinden zich nieuwe woonappartementen --- PATROON: Sint-Jan Baptist (mannenklooster) --- RANGORDE: 26 --- STICHTING: 1419 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1423 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: 0. Maakte tot ca. 1975 nog (voor een klein deel) deel uit van het franciscanenklooster aan de Hinzengasse, dat in dat jaar werd afgebroken. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 13-23.

39. PLAATS (EN NAAM): Bödingen, Marienberg

LOCATIE: oostelijk van Hennef --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 32 --- STICHTING: 1424 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1424 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 2 (alleen de oost- en zuidvleugel nog over met jaartal 1677 (barokke aanpassing). De oostvleugel heeft aan de zuidzijde een barokke zomerrefter uit 1732 met zuilen uit de ‘Georgskapelle’ van de burcht Blankenberg uit rond 1200. Burcht in 1676 afgebroken. De overgebleven conventsgebouwen vormen een L. De oostvleugel staat haaks op de kerk en is in gebruik als pastorie. De zuidvleugel staat haaks op de oostvleugel en is in gebruik als particuliere bewoning. In het verlengde van deze vleugel zijn de funderingen zichtbaar; de zuidvleugel is langer geweest. Resten van ommuring aanwezig aan de west- en zuidzijde van het complex. Kloosterboerderij en bedrijfsgebouwen in vakbouw). Christian von Lauthausen brengt in 1397 het Gnadenbild (Schmerzhafte Mutter Gottes) naar Bödingen. 1418 Kerk als bedevaartskerk gewijd (vroeg-gotische basiliek). 1424 Augustijner koorheren. Klooster oorspronkelijk vier panden. Na 1803 komt het complex in handen van de familie Eich. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 71-77.

40. PLAATS (EN NAAM): Ewig

LOCATIE: 2 km ten zuidwesten van Attendorn aan de Bigge --- PATROON: Sint-Salvator (mannenklooster) --- RANGORDE: 33 --- STICHTING: 1420 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1420 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 5 (kloosterkwadrant in u-vorm behouden met zuid-, oost- en westvleugel zonder kerk; panden verbouwd in de 18de eeuw; hoektorens wellicht toegevoegd in dezelfde tijd; afbeeldingen). Conventsgebouwen thans onderdeel van een strafinrichting (Justizvollzugsanstallt). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 114-120.

41. PLAATS (EN NAAM): Niederwerth, Onze Lieve Vrouw

LOCATIE: eiland in de Rijn, stroomafwaarts ten oosten van Koblenz en ten zuiden van Bendorf tegenover Vallendar --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 52 --- STICHTING: tussen 1432-1437 --- KAPITTEL VAN NEUSS: vòòr 1427 --- INCORPORATIE: 1447 --- OPHEFFING: 1580 ---

BOUWRESTEN: 4, 1257 aanwezigheid van een kluis met Sint Joriskapel, waar een begijnengemeenschap gevestigd was tot 1428. In 1429 ter beschikking gesteld aan Augustijner koorheren van het klooster Bethlehem uit Zwolle verdreven a.g.v. het Utrechts Schisma, het klooster krijgt de naam Onze Lieve Vrouw; aanvankelijk behorend bij het Kapittel van Neuss; in 1431 verlaat de communiteit Niederwerth, in 1437 terugkeer, herbezetting op last van het generaal kapittel van Windesheim; kerkwijding 1474; communiteit verdreven in 1580 en gebouwen ter beschikking gesteld aan cisterciënzerinnen; rond 1600 uitbreiding; grote schade in 1657 door ijsgang in de Rijn; tussen 1658 en 1744 her-, nieuw- en ombouw in barokke stijl; opheffing in 1811. Kloosterkerk (Windesheims type) met dakruiter en klokkentoren boven de nonnengalerij en sinds 1811 parochiekerk; resten van kruisgang aan de noordzijde van de kerk (3 traveeën) met klein pandhof en restant van oostelijke vleugel (sacristie); overig deel van de oostvleugel (voormalige kapittelzaal) in 1945 verwoest; restanten van latere uitbreidingen van kloosterpanden (jaartal 1751 boven de ingang van de westelijke conventsgebouwen) en 1744 in het noordelijke pand, de voormalige bedrijfsgebouwen, thans verbouwd tot woonappartementen. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 314-318.

42. PLAATS (EN NAAM): Bonn, Engelendaal

LOCATIE: in het noorden van de middeleeuwse stadskern, onmiddellijk achter de stadsmuur, thans tussen Theaterstraße, Engeltalerstraße, Neustraße en Windmühlenstraße --- PATROON: ? (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 6 --- STICHTING: 1324 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1417 (?) --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1802 --- BOUWRESTEN: 0 (afb.) ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 472-477.

43. PLAATS (EN NAAM): Dordrecht

LOCATIE: aan de stadsmuur tussen de Steegoversloot en de Nieuwstraat ---

PATROON: Sint-Agnes (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 8 --- STICHTING: 1326 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1426 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1572 --- BOUWRESTEN: 0. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 613-621.

44. PLAATS (EN NAAM): Nijmegen, Mariënburg

LOCATIE: buiten de stadsmuren, tussen Burchtpoort en Windmolenpoort (Wiemelpoort), door stadsuitbreiding na 1467 binnen de stad --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 13 --- STICHTING: 1412 --- KAPITTEL VAN NEUSS: 1427 --- INCORPORATIE: 1430 voorwaardelijk, 1453 definitief --- OPHEFFING: 1592 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk, kelders, fundamenten bij opgravingen 1976-1977; grondplan, afbeelding). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 622-632.

vervolg Kapittel van Windesheim (vanaf 1430)

45. PLAATS (EN NAAM): Mechelen, Bethanië

LOCATIE: Schoutetstraat 4. Tot 1578 buiten de stadspoort, daarna door stadsuitbreiding binnen de stad in de Schoutstraat --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 9 --- STICHTING: vóór 1421 --- INCORPORATIE: 1430 --- OPHEFFING: 1796 ---

BOUWRESTEN: 1 (bouwresten van pandgangen opgenomen in brouwerij de Posthoorn privé bezit; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 211-221.

46. PLAATS (EN NAAM): Ludingakerk

LOCATIE: Midlum (gem. Harlingen) later verplaatst naar Achlum (gem. Franekeradeel ). Beide bevinden zich in het kwartier Westergo en in het middeleeuwse Aartsdiakonaat van Sint Jan. Beide locaties liggen hemelsbreed 4 km. van elkaar. Achlum ligt 5 km. ten zuidwesten van Franeker. TOP.KAART: 1:25.000, blad 5G, vak 159/577 en vak 161/573 --- PATROON: Sint-Martinus (mannenklooster) --- RANGORDE: 36 --- STICHTING: 1157 (?) --- INCORPORATIE: 1431 --- OPHEFFING: 1572 ---

BOUWRESTEN: 0 (situatieschets, toponiemen): Polder Ludinga, Monnikenweg, Monnikenbild). Kerk en klooster, na eerdere beschadigingen in 1496 en 1498, in 1515 door brand verwoest. Convent verplaatst van Ludingakerk bij Midlum, opgeheven 1530, naar Achlum 4 km. ten zuidoosten van de oorspronkelijke locatie. Achlum werd gesticht in 1260, echter ook dit klooster wordt in 1572 vernield. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 299-312.

47. PLAATS (EN NAAM): Beverwijk, Sion

LOCATIE: aan de noordzijde van de Breestraat, op een stuk land waarop zich sinds begin 17de eeuw de herenhof Schans bevond --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 37 --- STICHTING: 1426 --- INCORPORATIE: 1431 --- OPHEFFING: 1577 --- BOUWRESTEN: 0 (grondplan; toponiemen Munnikenweg,Regulierskerkpadt, Munnikeweide). --- LITERATUUR: Mon.Wind., III, 159-174.

48. PLAATS (EN NAAM): Tongeren, Ter Nood Gods

LOCATIE: in de stad tussen de Corvelstraat, de St Catharinestraat en de Regelstraat ligt de Agnietenberg met de gerestaureerde ruïnes van kapel en refter. De St. Catharinestraat grenst aan de restanten van het begijnhof met de begijnhofkerk. --- PATROON: Christus' Lijden en Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 34 --- STICHTING: 1424 --- INCORPORATIE: 1432 ---

OPHEFFING: 1798 (1796?)--- BOUWRESTEN: 0 (privé bezit; afbeeldingen, Madonna in het Stedelijk Museum). Op deze lokatie bevindt zich de gemeentelijke jeugdzorg. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 179-187.

49. PLAATS (EN NAAM): Riechenberg

LOCATIE: 3 km noordwestelijk van Goslar aan Bundesstraße 82 naar Astfeld --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 38 --- STICHTING: 1117 --- INCORPORATIE: 1433 --- OPHEFFING: 1803, in 1988 herbezet door Evangelisches Getsemane Kloster ---

BOUWRESTEN: 4 (Romaanse crypte, westzijde van de kerk, sacristie 1485, poortgebouw uit 1737, bedrijfsgebouwen, ommuring grotendeels bewaard, molenvijver, barok hoogaltaar in de St. Jacobikerk te Goslar, orgel in de St. Stephaniekerk te Goslar). --- LITERATUUR: Mon.Wind., II, 363-377.

50. PLAATS (EN NAAM): Arnhem, Bethanië

LOCATIE: op de Beek, vanaf 1428 3 km buiten de toenmalige Velperpoort, bij Plattenburg --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 10 --- STICHTING: 1404 --- INCORPORATIE: 1433 --- OPHEFFING: ca. 1591 ---

BOUWRESTEN: 0 (schets, afbeelding).

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 569-580.

51. PLAATS (EN NAAM): Nunhem, Sint-Elisabethsdal

LOCATIE: gemeente Haelen bij Roermond. Huize Sint Elisabeth, Elisabethdreef 58 in het natuurreservaat het Leudal.--- TOP.KAART: 1:25.000, blad 58D, vak 193/362 --- PATROON: Sint-Elisabeth (mannenklooster) --- RANGORDE: 39 --- STICHTING: 1240 --- INCORPORATIE: 1436 --- OPHEFFING: 1797 ---

BOUWRESTEN: 1 (twee haaks op elkaar staande kloosterpanden in de 18de eeuw zwaar gerestaureerd. Inscriptie van de gevelsteen boven de hoofdingang: ADM.R.P. GVILIELMVVS. VINCKEDES. HVIV. OC PRIOR ET RESTAURATOR TO LAVS DEO QVI FECIT OMN. De onderstreepte letters leveren het jaartal 1661. Pesthuisje uit 1682 op het kloosterterrein, deel van de omgrachting, torenruïne van de 15de eeuwse kloosterkapel. In de omgeving kloosterboerderij (13de eeuw) met bakhuisje; Sint Elisabeths(water)molen sinds 1278, vanaf 1944 ruïne. Daarnaast de voormalige molenaarswoning Sint Elisabethshof, thans restaurant. Boven de deur een beeld van Elisabeth van Thüringen; grondplan). Privébezit. Gesticht door Dirk van Hoorne in 1240 (of 1211?) voor de Cauliten. Na twee eeuwen Windesheims. Na 1797 in particulier bezit. In 1905 aangekocht door zusters kanunnikessen van het H. Graf en direct doorverkocht aan de Kleine Zusters van de Heilige Joseph van Heerlen. Thans klooster, bezinningscentrum en kloosterbejaardenhuis. --- LITERATUUR: Mon.Wind., III, 351-371.

52. PLAATS (EN NAAM): Gent, Galilea

LOCATIE: Sint-Michaelsparochie, gebied Schouwvagersstraat, Holstraat, Hoogstraat, Turrepoortsteeg --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 11 --- STICHTING: 1431 --- INCORPORATIE: 1438 --- OPHEFFING: 1783 ---

BOUWRESTEN: 1 (stuk kerkmuur met gotisch venster in de tuin van Hoogstraat 21; poortgebouw met tuinmuur in de Turrepoortsteeg nog restant? ; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 234-267.

53. PLAATS (EN NAAM): Hirzenhain

LOCATIE: Hertzenhagen of Huyshagen ten noordoosten van Frankfurt a.M., Kreis Wetterau bij Frankfurt, 7 km noordoostelijk van Ortenberg langs de Bundesstraße 275 aan de voet van de Vogelsberg aan de rivier de Nidder --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 44 --- STICHTING: ca. 1430 --- INCORPORATIE: 1438 --- OPHEFFING: 1557 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk 1448, bedrijfsgebouwen op belendend Stolbergsches Hofgut). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 210-217.

54. PLAATS (EN NAAM): Luik

LOCATIE: in de stad, vanaf 1490 Saint-Léonard bij Herstal --- PATROON: Sint-Elisabeth (mannenklooster) --- RANGORDE: 40 --- STICHTING: 13de eeuw --- INCORPORATIE: vóór 1439 --- OPHEFFING: 1777 ---

BOUWRESTEN: 1 (muurrest met kleine poort; afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 131-138.

55. PLAATS (EN NAAM): Bredevoort, Nazareth

LOCATIE: Kloosterdijk 20 aan de Schaarsheide tussen de weg naar Lichtenvoorde in het westen en de Schaarsbeek in het oosten, bij de huidige hoeve Maas, het oude kerspel Aalten --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 41E, vak 240/442 --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 41 --- STICHTING: 1429 --- INCORPORATIE: 1439 --- OPHEFFING: 1597. 1672-1674 herleefd. ---

BOUWRESTEN: 0 (klok in kerk te Bredevoort). --- funderingen aangetroffen van het zuidelijke pand, waarin keuken, refter en dormitorium.

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 175-182.

56. PLAATS (EN NAAM): Anjum/Aninghem, Mariënberg

LOCATIE: Ried, gemeente Menaldumadeel, district Westergo --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 42 --- STICHTING: 1256 --- INCORPORATIE: 1439 --- OPHEFFING: 1580 1572 legerde Spaans krijgsvolk in dit klooster, vanwaaruit er geroofd, gemoord en geplunderd werd. ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplanschets). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 121-126.

57. PLAATS (EN NAAM): Antwerpen, Facons

LOCATIE: Falconrei, Falconplein, Falconpoort --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 12 --- STICHTING: 1421 --- INCORPORATIE: 1439 --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 1 (poortgebouw met inscriptie Verus Regularium Doctor (1654), geringe muurresten (kruisgang ?); grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 223-235.

58. PLAATS (EN NAAM): Melle, Ten Hole

LOCATIE: gemeente Melle aan de Brusselse Steenweg, achterzijde grenst aan de Schelde --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 45 --- STICHTING: 1428 --- INCORPORATIE: 1441 --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 1 (deel Melle College; muurwerk van pandgang, refter en torentje opgenomen in de huidige bebouwing; grondplan, afbeeldingen). Vermoedelijk na de opheffing door reguliere kanunniken als school voortgezet. In 1807 is er sprake van lekendirecteuren. In 1837 herbezet door broedercongregatie van Jozefieten (opgericht 1817). In de 19de eeuw omvangrijke uitbreidingen van het complex. Thans internaat met internationale contacten voor leerlingen van 8 tot 18 jaar. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 223-235.

59. PLAATS (EN NAAM): Möllenbeck

LOCATIE: 5 km zuidwestelijk van Rinteln (Landkreis Grafschaft Schaumburg), dicht aan de Weser --- PATROON: Sint-Dionysius (mannenklooster) --- RANGORDE: 46 --- STICHTING: 896 --- INCORPORATIE: 1442 --- OPHEFFING: 1649 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk, bedrijfsgebouwen ten dele, enkele delen van de ommuring; afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 296-304.

60. PLAATS (EN NAAM): Ophain, Heer-Isaaksbosch (Bois-Seigneur-Isaac)

LOCATIE: 6 km. ten noorden van Nijvel, 3 km. ten zuiden van Ophain tussen de N280 en de A202 --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 48 --- STICHTING: 1418 (vanuit Zevenborren) --- INCORPORATIE: 1442 --- OPHEFFING: 1796 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk, poortgebouw (1764), conventsgebouwen, kloosterhoeve met hoektorens 1765-1766; grondplan, afbeeldingen). Ontstaan bij de pelgrimskapel van het Heilig Bloed (1405), conventsgebouwen verwoest in 1580 en herbouwd (1613, 1781). Kloostergebouwen na 1796 deels afgebroken. Neogotisch pand uit 1903. Herbezetting door de norbertijnen van Mondaye (Fr.) in 1903. Sinds 1957 priorij van Averbode. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 31-44.

61. PLAATS (EN NAAM): Worms, Kirschgarten

LOCATIE: ten zuidwesten van de stad Worms. Mogelijk geven straatnamen in het zuidwestelijke stadsdeel een indicatie van de oorspronkelijke locatie. --- TOP.KAART: --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 47 --- STICHTING: 1226 --- INCORPORATIE: 1443 --- OPHEFFING: 1564 ---

BOUWRESTEN: 0 --- (Van 1226–1441 cisterciënzerinnenklooster. Herbezetting van de vervallen kloostergebouwen vanuit Böddeken met Augustijner koorheren van Windesheim. In de loop van de 15de eeuw herstel, vanaf 1525 teloorgang, vernieling, plundering, afbraak. Convent vlucht naar Worms, vandaar naar Kleinfrankenthal.

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 255-259.

62. PLAATS (EN NAAM): Hildesheim, Sulta

LOCATIE: in het noordoosten van de oude stad Hildesheim nabij de oostelijke poort, thans tussen de Bahnhofsallee, de Piperstraße en de Einumerstraße gelegen --- PATROON: Sint-Bartholomaeus (mannenklooster) --- RANGORDE: 43 --- STICHTING: 1119 --- INCORPORATIE: 1445 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 0 (huidig bouwwerk uit 1845 op een middeleeuws grondplan, sloopplannen 1996; afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 198-208.

63. PLAATS (EN NAAM): Segeberg (Siegeburg)

LOCATIE: Land: Sleswig-Holstein, Kreis Segeberg. Aanvankelijk bij, later in de stad Segeberg in Schleswig-Holstein. 30 km ten westen van Lübeck, 25 km ten z.o. van Neumünster aan de Bundesstraße 206. Kirchstraße Bad-Segeberg. --- TOP.KAART: --- PATROON: Maria en Sint-Joannes Evangelist (mannenklooster) --- RANGORDE: 49 --- STICHTING: 1134 --- INCORPORATIE: 1445 --- OPHEFFING: 1566 --- BOUWRESTEN: 3 (kerk, grondplan, afbeeldingen, passietriptiek uit de school van Brüggemann, ±1550. Bronzen doopvont 1447, triomfkruis ±1500). Gesticht als koorherenstift in 1134 op intiatief van pastoor Vizelin von Wippendorf (Neumünster) met toestemming van de keizer. 1138 kerk en klooster door de Wenden verwoest. 1156 terugkeer van de koorheren vanuit Högersdorf. (Her)bouw kerk en klooster 1160-1199. In de 13de eeuw verlenging van de kerk in oostelijke richting en bouw van de toren. Laat-romaanse bakstenen basiliek. Na de reformatie conventsgebouwen vervallen en afgebroken. Kloosterpanden blijkens een afbeelding (16de eeuw) aan de noordzijde van de kerk. Ingrijpende restauratie van het exterieur in neo-romaanse stijl (1863-1866). De drie halfronde absiden ontbreken. Vanaf 1909 restauratie van het interieur. Thans parochiekerk van de Evangelisch-Lutherse gemeente. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 389-407. Dietrich Ellger, St. Marien Segeberg (Große Baudenkmäler Heft 164, München/Berlin, 1988)

64. PLAATS (EN NAAM): Roermond

LOCATIE: Jezuietenstraat 4 --- PATROON: Sint-Hiëronymus (mannenklooster) --- RANGORDE: 50 --- STICHTING: 1438 --- INCORPORATIE: 1445 --- OPHEFFING: 1582 ---

BOUWRESTEN: 1 (deel van conventsgebouw in school ; twee haaks op elkaar staande panden; deel van westmuur met poortje waarachter een parkeerterrein; grondplan). In 1864 Rijks HBS. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 383-392.

65. PLAATS (EN NAAM): Höningen

LOCATIE: 21 km ten westen van Frankenthal ten zuiden van de A6. 2,5 km ten zuiden van Altleiningen (Verbandsgemeinde Hettenleidenheim, Kreis Bad Dürkheim) --- TOP.KAART: --- PATROON: Sint-Petrus (mannenklooster) --- RANGORDE: 51 --- STICHTING: 1120 --- INCORPORATIE: 1447 --- OPHEFFING: (januari) 1569 --- BOUWRESTEN: 2 (ruïne; afbeeldingen). Het klooster i is opgetrokken in rode zandsteen en is gelokaliseerd tegenover een oudere, romaanse bedevaartskapel toegewijd aan Sint Jacobus op de weg naar Santiago de Compostella. Na de verwoesting door brand van kerk en claustrum op 7 maart 1569 werd de in 1573 gestichte Latijnse School gebouw in de ruineuze resten opgetrokken met behulp van voorhanden liggend bouwmateriaal van het oude klooster. Aanwezig nog de westgevel van de kerk met ingangspartij, traptoren tegen de westgevel, kelders onder het huidige restaurant. Pilaren met romaanse kapitelen en rondbogen van het middenschip opgenomen in de bestaande bebouwing. Westgevel van Latijnse School met poort en een enkele steunbeer. Toegangspoort klooster met (vermoedelijk) vrouwengastenhuis links van de poort. Het huidige dorp Höningen is ontstaan na de kloostertijd en ingebreid tussen de bouwresten van het klooster op het voormalig kloosterterrein. Veel bouwfragmenten zijn hergebruikt in schuren en woonhuizen. Alles staat nu onder ‘Denkmalschutz’. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 218-243.

66. PLAATS (EN NAAM): Sielmönken, Siloe

LOCATIE: Bundesland: Niedersachsen, Reg. Bez.: Weser-Ems, Kreis: Aurich, Gemeinde Krummhörn. Noordelijk van Emden, 4 km oostelijk van Pewsum aan de K230,. TOP.KAART: Niedersächsisches Landesverwaltungsamt – Landesvermessung – 1:50.000, blad L2508 Norden, vak 22/76. coördinaten 53º 25' 31" n.b. 7º 8' 59" o.l. --- PATROON: Martinus (mannenklooster) --- RANGORDE: 53 --- STICHTING: vóór 1255 (aanvankelijk benedictinessen, het convent wordt opgedeeld in klooster Marienthal in Norden, klooster Thedinga bij Leer.) 1444 omgevormd tot Augustijner koorherenklooster --- INCORPORATIE: 1447 --- OPHEFFING: 1531. Tot 1569 een (titulair) prior ---

BOUWRESTEN: 0 (klok in kerk te Canhusen); op het kloosterterrein zijn enkele domeinboerderijen gebouwd. --- bouw kloosterkerk rond 1490, kerkwijding 1505, afbraak kloosterkerk rond 1560 --- LITERATUUR: Mon.Wind., II, 409-412

67. PLAATS (EN NAAM): Albergen

LOCATIE: kerkplein en omgeving --- PATROON: Sint-Antonius Abt (mannenklooster) --- RANGORDE: 54 --- STICHTING: 1406 --- INCORPORATIE: 1448 --- OPHEFFING: 1602 --- BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen, kunstvoorwerpen; funderingsresten/opgravingen 1993). Convent verbleef na 1587 in Oldenzaal ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 51-72.

68. PLAATS (EN NAAM): Burgum, Bergum (Berghklooster of Barraconvent)

LOCATIE: bij Leeuwarden, Oostergo te Burgum aan de Kloosterlaan --- TOP.KAART: 1 : 25.000, blad 6D, vakken 196/579 en 195/579 --- PATROON: Sint-Nicolaus (mannenklooster). De oude dorpskerk St. Martinus geweid --- RANGORDE: 55 --- STICHTING: na 1157 --- INCORPORATIE: 1450 --- OPHEFFING: 1581 ---

BOUWRESTEN: 3 (kerk; grondplan? afbeeldingen). Heeft het klooster een eigen conventskerk gehad en was de kruiskerk uitsluitend parochiekerk? Het klooster van reguliere kanunniken ,gesticht in de 14de eeuw door reguliere kanunniken, ontstond ten noorden van de bestaande parochiekerk uit het eind van de 11de eeuw. Na stichting van het klooster een ingrijpende verbouwing en vergroting van de tufstenen dorpskerk met toren tot een driebeukige basiliek met gewelven. Eind 13de, begin 14de eeuw uitbreiding met transepten. In 1581 is het klooster afgebrand. Omstreeks 1580 is ook de dorpskerk gedeeltelijk verwoest. 1610-1611 afbraak van de zijbeuken. Restauratie 1952-1957 volgens de 14de eeuwse plattegrond. Ook zijn toen de afgebroken zijbeuken weer opgebouwd ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 145-158. – A. Baart en M.P. van Buijtenen, Bergums kerk en klooster en omgeving (1957).

69. PLAATS (EN NAAM): Dalheim

LOCATIE: Nordrhein-Westfalen, Reg. Bez. Detmold, Kreis Paderborn; ongeveer 18 km zuidoostelijk van Paderborn --- PATROON: Sint-Petrus en Sint-Antonius Abt (mannenklooster) --- RANGORDE: 57 --- STICHTING: 1429 --- INCORPORATIE: 1452 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 5 (kerk, compleet klooster en bijgebouwen; ommuring; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 96-104.

70. PLAATS (EN NAAM): Keulen, Corpus Christi

LOCATIE: Klingelpütz, hoek Vogteistraße tegenover Cordulastraße, parochie Sint-Christophorus, op het terrein van de voormalige gevangenis Klingelpütz --- PATROON: Lichaam des Heren (mannenklooster) --- RANGORDE: 56 --- STICHTING: 1404 --- INCORPORATIE: 1453 --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: ? (deel van gevangenis?). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 260-267.

71. PLAATS (EN NAAM): Naarden

LOCATIE: noordoostelijk van het huidige Naarden in het Gooiland --- PATROON: Sint-Vitus (mannenklooster) --- RANGORDE: 58 --- STICHTING: ca. 1420 --- INCORPORATIE: ca. 1453 --- OPHEFFING: 1579 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 313-322.

72. PLAATS (EN NAAM): Truttenhausen

LOCATIE: gemeente Obernai (Oberehnheim), Kreis Erstein (Elsaß), 2,5 km. ten noordwesten van Barr, 5 km. ten oosten van Obernai, 1,5 km. ten westen van Heiligenstein, ten westen van de N422 en de D35. --- TOP.KAART: --- PATROON: Sint-Nicolaus (mannenklooster) --- RANGORDE: 59 --- STICHTING: 1182 --- INCORPORATIE: 1454 --- OPHEFFING: 1555 ---

BOUWRESTEN: 2 (Kerkruïne met toren aanwezig, gotisch met enkele romaanse bouwresten, grafstenen uit de 15de eeuw; afbeeldingen). Gesticht door Herrad de Landsperg met 12 Augustijner monniken. In 1366 verwoest tijdens de Engelse oorlog. In 1444 herbouwd. In 1490 gereconstrueerd en priorij van de praemonstratenzers. In 1524 tijdens de boerenoorlog verwoest. In 1555 (per ongeluk) verbrand. Teruggekocht door de baronnen van Landsperg en in 1749 verkocht aan het (seculiere) Kapittel van Straatsburg. Vanaf 1800 door de familie van Landsperg overgedragen aan de familie Turckheim. Tussen 1998 en 2005 is de kerkruïne door de huidige eigenaar Brice de Turckheim gerestaureerd en geconsolideerd. Thans particulier bezit, niet toegankelijk. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 423-427.

73. PLAATS (EN NAAM): Hamersleben

LOCATIE: Bundesland Saksen-Anhalt, Landkreis Bördekreis. 50 km. westelijk van Maagdenburg. Noordwestelijk van Oschersleben bij Halberstadt aan de Bundesstraße 245 , 19 km. ten noorden van Halberstadt --- TOP.KAART: --- PATROON: Sint-Pancratius (mannenklooster) --- RANGORDE: 60 --- STICHTING: 1107 --- INCORPORATIE: 1456 --- OPHEFFING: 1804 ---

BOUWRESTEN: 5 (gerestaureerde romaanse kerk, kruisgang, conventsgebouwen 18e eeuw, poortgebouw en bedrijfsgebouwen; in de DDR-tijd omgezet in een LPG = Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaft). Verplaatsing van het Augustijner koorherenstift van Osterwieck, 25 km ten westen van Hamersleben, naar Hamersleben. Romaanse kerk tegen 1150 gereed. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 187-193.

74. PLAATS (EN NAAM): Uedem, Heilige Geest (Donsbrüggen bij Kleef, Genadedal)

LOCATIE: In Uedem westelijk van Xanten tussen de Augustinerstraße (Ärmesteeg) en Viehstraße; vanaf 1481 (1467?) verplaatst naar de hof Ganswick (Genadedal) noordwestelijk van Kleef bij Donsbrüggen) --- TOP.KAART: 1:25.000, blad 4303 --- PATROON: Heilige Geest (mannenklooster) --- RANGORDE: 61 --- STICHTING: 1451 --- INCORPORATIE: 1456 --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: 0 in Uedem, 5 in Kleve (fundamenten Gnadenthal); afbeeldingen o.a. een in de oorlog verloren gegaan wandreliëf. Omvorming in 1451 van de in 1445 gebouwde H. Geestkapel en hospitaal in een klooster door Augustijner koorheren uit Gaesdonck. Voor of in 1481 verhuizing naar Kleef tot 1590 (verwoest). De conventsgebouwen in Uedem in 1501 ter beschikking gesteld aan de Broeders van het H. Graf uit Odiliënberg. Leegstand in 1600, terugkeer van de koorheren naar Uedem in 1602 . Van 1894-1899 herbezet door Zusters Visitandinen (Maria Visitatie of Salesianerinnen), die in 1899 een eigenklooster betrekken aan de Ostwall. Aan de Agathawall stond ussen 1365 en 1802 het Agathaklooster, aanvankelijk een begijnenhuis, later in 1462 klooster van Augustinessen. Tijdens bombardementen op het Ruhrgebied komt Uedem in 1945 zwaar onder vuur te liggen. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 428-434.

75. PLAATS (EN NAAM): Rebdorf

LOCATIE: westelijk van Eichstätt aan de Altmühl, bijna onmiddellijk aan de oude stadsgrens --- PATROON: Sint-Joannes Baptista (mannenklooster) --- RANGORDE: 62 --- STICHTING: ca. 1156 door bisschop Konrad von Morsbach --- INCORPORATIE: 1458 --- OPHEFFING: 1806 ---

BOUWRESTEN: 5 (romaanse kerk in 1732-34 door Matthias Seybold in barokstijl omgebouwd, klooster en bijgebouwen volledig bewaard en geheel gerestaureerd, delen van de ommuring; grondplan, afbeeldingen, priorenportretten). Sinds 1958 klooster van CMS met middelbare school en internaat. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 340-362.

76. PLAATS (EN NAAM): Lopsen

LOCATIE: bij Leiden, buiten de Rijnsburgerspoort --- PATROON: Sint-Hiëronymus (mannenklooster) --- RANGORDE: 63 --- STICHTING: vóór 1404 --- INCORPORATIE: 1461 --- OPHEFFING: 1526 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 265-278.

77. PLAATS (EN NAAM): Eberhardsklausen

LOCATIE: Klausen, ongeveer 3 km noordwestelijk van Piesport aan de Mittelmosel --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 64 --- STICHTING: 1459 --- INCORPORATIE: 1461. Vóór 1795 uit het Kapittel van Windesheim getreden --- OPHEFFING: 1802 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk als bedevaartskerk in gebruik, gotische kerk met kluis van Eberhard von Esch gerestaureerd in 1998, pandhof, deel van de transitus, sacristie, kapittelhuis en bibliotheek, deel van schuur en boerderij, boomgaard, poortgebouw met brouwhuis en praktisch gehele ommuring; afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 106-113.

78. PLAATS (EN NAAM): Leuven, Sint-Maartensdal

LOCATIE: in de Grymstraat --- PATROON: Sint-Martinus (mannenklooster) --- RANGORDE: 65 --- STICHTING: 1433 --- INCORPORATIE: 1462. In 1586 met Maria ten Troon (Grobbendonk) verenigd --- OPHEFFING: 1784 ---

BOUWRESTEN: 0 (grondplan, afbeeldingen; priorenportretten in Parkabdij en Gemeentelijk Museum Mechelen, altaar in Grez-Doiceau). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 139-160.

79. PLAATS (EN NAAM): Marbach

LOCATIE: gemeente Obermorschwihr, tussen Husseren-les-Châteaux en Voegtlingshofen, kanton Wintzenheim, Kreis Colmar. 8 km ten zuidwesten van Colmar ten westen van de N83 aan de D1. 1,5 km. ten westen van Obermorschwihr. --- PATROON: Sint-Irenaeus (mannenklooster) --- RANGORDE: 66 --- STICHTING: 1090 --- INCORPORATIE: 1462. 1769 uit het Kapitel van Windesheim gezet door Franse regering --- OPHEFFING: 1790 ---

BOUWRESTEN: 2 (kerk; grondplan, afbeeldingen). Romaanse kerk verdwenen, nartex ten dele behouden en gerestaureerd en voor culturele doeleinden benut. Funderingsresten van kerk en claustrum in terrein zichtbaar. Buitenste ommuring grotendeels intact. Binnenste ommuring opgenomen in de parkaanleg. Westpoort en oostpoort behouden. Op het terrein een school/vormingsinstituut gebouwd. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 268-277.

80. PLAATS (EN NAAM): Birklingen / Iphofen

LOCATIE: Landkreis Kitzingen in Regierungsbezirk Unterfranken, Beieren; aan de Bundesstraße 286; 10 km. ten zuiden van Wiesentheid en 6 km. ten oosten van Iphofen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 67 --- STICHTING: tweede helft 11e eeuw, in 1459 door Windesheimers herbezet als pelgrimsoord. Bemand vanuit het Windesheimse klooster Kirschgarten O.L.V.--- INCORPORATIE: 1463 --- OPHEFFING: 1542 ---

BOUWRESTEN: 2/4. --- In 1458 eerste steenlegging voor een grotere bedevaartskerk. Klooster en dorp in 1462 a.g.v. conflict met de markgraaf, vernield en verbrand. In 1506 kerk gereed. Kloostergebouwen aan de noordzijde van de kerkvergroot en uitgebreid tussen 1466 en 1506. Boerenoorlog 1525 opnieuw verwoesting van de kerk. Afbraak van het kerkschip 1782. (ruïne, sterk verlaagde en verkorte kloosterkerk in barokstijl herbouwd in 1789/94, twee visvijvers aanwezig)

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 43-48.

81. PLAATS (EN NAAM): Bazel

LOCATIE: aan de zuidrand van de oude stad, tegenover de Münsterhügel tussen de Kohlenberg en de Lohnhofgasse --- PATROON: Sint-Leonardus (mannenklooster) --- RANGORDE: 68 --- STICHTING: vóór 1082 --- INCORPORATIE: 1464 --- OPHEFFING: 1525 ---

BOUWRESTEN: 4 (gotische hallenkerk kerk met breed schip en oxaal en smal, diep koorgedeelte 1480/1520. De kerk heeft een romaanse voorganger, waarvan de crypte nog intact is; verbouwde delen van het klooster zichtbaar in aangrenzende bebouwing; restant van westelijke pandgang tegen de noordzijde van de kerk; opgravingen). Vóór 1206 vestiging van Augustijner koorheren; in 1529 in gebruik als Evangelisch Gereformeerde kerk; in 1839 is het complex omgebouwd tot strafgevangenis; tussen 1965 en 1970 gerestaureerd; thans muziekcentrum en muziekmuseum, kerk in gebruik door Franssprekende gereformeerde gemeente. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 24-34.

82. PLAATS (EN NAAM): Haske, Hasker-convent. Maria Roos

LOCATIE: gemeente Haskerland, tussen Sneek en Heerenveen --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 69 --- STICHTING: 1225 --- INCORPORATIE: 1464 --- OPHEFFING: 1579. Klooster ca. 1570 verwoest, convent 1575 naar Bolsward verplaatst --- waarschijnlijk ontstaan rond een kluis gesticht door een zekere Dodo ---

BOUWRESTEN: 0 (fundamenten bij opgravingen 1934). --- Tijdens de Bonnema en Gerkemase twisten werd het steenhuis in 1424 vernield en later weer opgebouwd. Na verschillende keren wisseling van bezitters uiteindelijk door de Staten van Friesland afgebroken.

LITERATUUR: Mon.Wind., III, 255-263.

83. PLAATS (EN NAAM): Ittenweiler (Ittenwiller)

LOCATIE: gemeente Saint-Pierre, Kanton Barr, Kreis Schlettstadt (Sélestat). 14 km. ten noorden van Sélestat, 2 km. ten zuiden van Barr bij Eichhoffen aan de D35 en ten westen van de N422. --- PATROON: Sint-Christina (mannenklooster) --- RANGORDE: 70 --- STICHTING: 1115 --- Een priorij voor reguliere koorheren --- INCORPORATIE: 1467 --- OPHEFFING: 1525 ---

BOUWRESTEN: 1? (tympaan van romaanse kerk). Gesticht naast een bestaande romaanse kapel, die later kloosterkerk wordt. Poortgebouw vermoedelijk bouwrest van het klooster.De priorij werd later versterkt met een vestingmuur, borstwering, en een gracht. Ten dele nog aanwezig en gerestaureerd. Rondtrekkende benden (o.a. Armagnacs) bezetten het gebied van de kloosters Ittenwiller en Truttenhausen (1439-1445). 1463 kortstondige incorporatie van Itterswiller in Truttenhausen. In 1467 als nieuw opgericht klooster aangesloten bij de Congregatie van Windesheim. In 1525 door opstandige boeren verwoest.

Particulier bezit van de familie Andlau, niet toegankelijk. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 245-247.

84. PLAATS (EN NAAM): Volkhardinghausen

LOCATIE: Bundesland: Hessen, Kreis: Waldeck-Frankenberg. 3½ Km ten zuidwesten van Landau (thans gemeentelijk ondergebracht bij Arolsen) gelegen aan de Bundesstraße 450 en ten zuidoosten van Arolsen, in een zijdal van de Watterbach, aan de Hauptstraße Landau-Elleringhausen. --- TOP.KAART: --- PATROON: Sint-Jan Baptist (mannenklooster) --- RANGORDE: 71 --- STICHTING: 1130 ? --- INCORPORATIE: 1467 --- OPHEFFING: 1571 ---

BOUWRESTEN: 2 (deel van de oostelijke laatgotische kruisgang met deel van kloostergebouw, bouwsporen in het metselwerk zichtbaar; de kloosterpanden lagen ten zuiden van de thans verdwenen kerk; de resterende gebouwen zijn in de 60-er jaren gerestaureerd. In het resterende deel van de oostelijke kruisgang is een kerkgelegenheid ingericht van de Evangelisch-Lutherse kerk; In de oostmuur van de oostvleugel een wapenschild met de Waldecker ster en de beginletters van Jezus, Maria en Johannes. Stralenkransmadonna in Landesmuseum te Münster, koorgestoelte in Mengeringhausen, vleugelaltaar in Nieder-Waroldern. Langs de Hauptstraße ligt de voormalige visvijver, op de kaart als ‘Klosterteich’ aangeduid). Als vrouwenklooster (Augustijner koorvrouwen) gesticht door de graven van Schwalenberg. Voor het eerst genoemd in 1221. In 1465 hervorming onder graaf Otto IV von Waldeck, draagt het klooster over aan klooster Böddeken, herbezetting door Augustijner koorheren. Hervorming doorgevoerd door Johannes Busch en Hermann von Möllenbeck. Bloeip[eriode en nieuwe bouwactiviteiten onder prior Anthon (16de eeuw), nieuw conventshuis in 1512. In 1567 invoering van de Reformatie. In 1571 uittrede uit het Kapittel van Windesheim, 1576 dood van de laatste prior, bezetting van het klooster door de graven van Waldeck en omzetting in een adellijke hoeve. Op 3 januari 1624 verwoest een grote brand een deel van de kloostergebouwen. 1717 opdeling van de hoeve en stichting van het dorp door 16 kolonisten. In 1727 houtvesterij tevens woning t.b.v. adellijke jacht. Thans eigendom van de Waldeckische Dominialverwaltung in Bad-Arolsen. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 436-449. Elisabeth Boer, Reformbestrebungen in dem Waldecker Kloster Volkhardinghausen 1465 bis 1576 (Volkhardingausen, 2 Bände, Diss. Marburg, 1923).

85. PLAATS (EN NAAM): Frankenthal of Großfrankenthal

LOCATIE: in het centrum van de oude stad tussen de kerk van de Twaalf Apostelen en de kerk van de Drievuldigheid, nabij het stadhuis --- PATROON: Sint-Maria Magdalena (mannenklooster) --- RANGORDE: 72 --- STICHTING: 1119 door Eckenbert --- INCORPORATIE: 1468 --- OPHEFFING: 1562 ---

BOUWRESTEN: 2 (kerkruïne met intact gebleven romaanse westgevel; van 1893 tot 1943 opgenomen in het Eckenbertmuseum; kerk, museum en raadhuis in 1943 verwoest; raadhuis ten dele op het grondplan van de kloosterpanden samen met kerkruïne gerestaureerd en geconsolideerd tussen 1955 en 1960; in de gevel van het raadhuis is een fries aangebracht met episoden uit de kloostertijd; afbeeldingen). In 1623 herbezet met Windesheimers en in 1652 verlaten; in 1689 verwoest tijdens de Pfalzer opvolgingsoorlog, in 1692 gedeeltelijk herbouwd; in 1756 raadhuis boven de voormalige westvleugel gebouwd; In 1820 wordt de protestante Twaalf Apostelenkerk gebouwd over koor en zuidertransept tot aan het oxaal (Lettner) met handhaving van de romaanse toren van de kloosterkerk. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 121-139.

86. PLAATS (EN NAAM): Pfaffen-Schwabenheim

LOCATIE: Landkreis Bad Kreuznach, tussen de Bundesstraße 428 en 50, 7 km. oostelijk van Bad Kreuznach --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 73 --- STICHTING: ca. 1050 --- INCORPORATIE: 1472 of vroeger --- OPHEFFING: 1566 en 1802. In 1621-1631, 1648-1649 en 1697-1802 weer Windesheims ---

BOUWRESTEN: 1 (romaans koor, resten van schip, tweede kloosterkwadrant afgebroken, conventsgebouwen gedeeltelijk gerestaureerd en voor woningen bestemd). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 320-327.

87. PLAATS (EN NAAM): Ravengiersburg

LOCATIE: 8 km ten zuidzuidwesten van Simmern (Rhein-Hunsrück-Kreis) aan de Simmerbach, 3 km. ten zuiden van de Bundesstraße 50--- PATROON: Sint-Christophorus (mannenklooster) --- RANGORDE: 74 --- STICHTING: 1072 --- INCORPORATIE: 1472 --- OPHEFFING: 1566 en 1803. In 1636-1648 en 1697-1803 opnieuw door Windesheimers bezet ---

BOUWRESTEN: 5 (romaanse westpartij met torens en laatgotisch kerkschip, klooster als conferentieoord K.A.B.; priorenportretten; afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 328-339.

88. PLAATS (EN NAAM): Zandt, Mariensande

LOCATIE: Land: Nordrhein-Westfalen, Kreis Kleve. 2 km ten zuiden van de ‘Tillenporte’ (Venlose poort), zuidelijk van Straelen ten westen van de Herongerstraße. --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 75 --- STICHTING: 1450 --- INCORPORATIE: 1472 --- OPHEFFING: ca. 1802 ---

BOUWRESTEN: 0 (afbeeldingen). In 1413 sticht hertog Reinald van Gelder een kapel te ‘Houthuse’. In 1468 sticht hertog Adolf van Geldern-Berg een klooster ‘op ’t Zandt’, dat in 1469 door Augustijner koorheren wordt bezet afkomstig uit Oostrum bij Venray. Sinds eind 16de eeuw meermalen verwoest. Na de secularisatie omgezet in een boerderij (Gutshof). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 459-465.

89. PLAATS (EN NAAM): Zürichberg

LOCATIE: zuidoostelijk van Zürich in stadsdeel Fluntern am Klosterweg 36 im Klösterli in het verlengde van de Zürichbergstraße --- PATROON: Sint-Martinus (mannenklooster) --- RANGORDE: 76 --- STICHTING: 1126/1127 --- INCORPORATIE: 1474 --- OPHEFFING: 1525 ---

BOUWRESTEN: 0 (kloosterplattegrond volledig verdwenen onder bestrating en bebouwing van het verbouwde restaurant ‘Altes Klösterli’; grafsteen en kapiteel aldaar aanwezig; grondplan op basis van opgravingen in 1893 en 1973, afbeeldingen; informatiepaneel aanwezig; toponymen). Gesticht door Rudolf von Fluntern; bouw van romaanse kerk en klooster in 1150. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 466-470.

90. PLAATS (EN NAAM): Blomberg, Corpus Christi.

LOCATIE: Nordrhein-Westfalen, Regierungsbezirk Detmold, Kreis Lippe. Aan de Bundesstraße 1 tussen Horn en Hameln. In Blomberg Kernstadt tussen parochiekerk en kerkhof en de stadsmuur in de straat Im Seligen Winkel hoek Schulstraße. --- TOP.KAART: --- PATROON: Lichaam des Heren en Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 77 --- STICHTING: 1468 --- INCORPORATIE: 1477 --- OPHEFFING: 1536 ---

BOUWRESTEN: 3 (kerk en sacristie 1462/85 met in het middenschip het grafmonument (eind 15de, begin 16de eeuw) van de stichters Bernard VII zur Lippe en Anna von Holstein-Schaunberg; beelden; aan de noordkant van de kerk bevonden zich de kloosterpanden, bouwsporen van de transitus in het muurwerk zichtbaar). Begonnen als bedevaartskerk door Bernard VII zur Lippe..Na 1462 toestemming tot de kerkbouw, gewijd 1474. 1468 stichting klooster ‘Zum Heiligen Leichnam’ voor Augustijner koorheren vanuit Möllenbeck. In 1538 invoering van de reformatie. Kloostergoed in handen van de Landsregering. In 1651 kloostergebouwen aan de stad Blomberg door graaf Johann Bernard zur Lippe. In 1833 parochiekerk van de Evangelisch-Reformierte gemeente. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 50-59.

91. PLAATS (EN NAAM): Sindelfingen

LOCATIE: Kreis Böblingen, in de oude binnenstad, thans Evangelisch-Lutherse kerk--- PATROON: Sint-Martinus (mannenklooster) --- RANGORDE: 78 --- STICHTING: 1065 --- INCORPORATIE: 1477 --- OPHEFFING: 1536 ---

BOUWRESTEN: 3 (romaanse kerk, gerestaureerd 1862; deurtje prioraat, deel van de bibliotheek, waterput). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II,. 414-421

92. PLAATS (EN NAAM): Dorstadt

LOCATIE: 7 km zuidelijk van Wolfenbüttel, tussen Ohrum en Heiningen, 4½ km oostelijk van Autobahn 395 naar Bad Harzburg aan de linker oever van de Oker.

--- PATROON: Allerheiligste Drievuldigheid (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 16 --- STICHTING: 1189 --- INCORPORATIE: 1479 --- OPHEFFING: 1810 ---

BOUWRESTEN: 5 (Kerkruïne. De kerk, oorspronkelijk romaans, werd door branden in 1438 en in 1646 ernstig beschadigd. In 1678 een nieuwe barokke kerk met westtoren, nonnengalerij en gotisch koor op de plaats van zijn voorganger. Deze kerk brandde in 1919 volledig uit. Ruïne van koor en absis thans geconsolideerd. Conventsgebouwen, bedrijfsgebouwen, poortgebouw, molenhuis en visvijver; klooster in privé bezit; kunstvoorwerpen).

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 478-489.

93. PLAATS (EN NAAM): Hessen (Hesse)

LOCATIE: 5 km. ten zuiden van Saarburg(Sarrebourg) aan de D44, 2,5 km ten zuiden van de N4 --- PATROON: Sint-Laurentius (mannenklooster) --- RANGORDE: 80 --- STICHTING: 10de eeuw --- INCORPORATIE: 1483 --- OPHEFFING: 1522 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk). Koor, transepten en één travee van het schip als parochiekerk in gebruik (romaans, vroeg-gotiek). Restant westpoort met kleine muurresten.

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 194-197.

94. PLAATS (EN NAAM): Beerenberg, (klooster Maria-cel op de Bessenberg)

LOCATIE; westelijk van Winterthur in het stadsdeel Wülflingen in een landelijke omgeving op de Beerenberg op 555 m. hoogte --- TOP.KAART --- PATROON: Maria, (mannenklooster) --- RANGORDE: 79 --- STICHTING: 1355 --- INCORPORATIE: 1484 --- OPHEFFING: 1527 ---

BOUWRESTEN: 1 (fundamenten van het gehele complex, inclusief ommuring en westpoort; laatst archeologisch onderzoek van 1970-1972, funderingen en muurresten geconserveerd en in het terrein zichtbaar gemaakt 1973/1974, het terrein staat onder Bundesschutz; afbeeldingen en plattegrond). Begonnen als kluizenaarsvestiging in 1318 door de lekebroeder Stephan Rheinauer; in 1355 vestiging van franciscanen, tevens begin van de bouw van de kloosterkerk ; sinds 1365 augustijner koorheren; in 1530 verkocht aan gerechtsheer Hans Steiner in Pfungen; na 1543 verval, complex als steengroeve gebruikt. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 36-41. W.D. ‘Beerenberg: Ehem. Kloster Mariazell’, in: Züricher Denkmalpflege (1970-4) 206-226.

95. PLAATS (EN NAAM): Bordesholm

LOCATIE: Land: Sleeswijk-Holstein, Kreis: Rendsburg-Eckernförde, 12 km ten noorden van, Neumünster, 16 km. ten zuiden van Kiel, 4 km. oostelijk van de A7 (Knooppunt Bordesholm) --- TOP. KAART: --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 81 --- STICHTING: 1127 INCORPORATIE: 1491 --- OPHEFFING: 1566 ---

BOUWRESTEN: 4 (Kloosterkerk met dakruiter en klein deel van de noordelijke ommuring, sacristie aan de zuidzijde van de kerk. Restauratie 1859-1861. Kerkkoor 14de eeuw, schip 14de en laat 15de eeuw. 1462 verlenging van het westschip en overwelving van de oude kloosterkerk, het nog bestaande kerkkoor. Kerk opnieuw gewijd 1462. Verschillende bouwfasen, waarin de kerk wordt verlengd in westelijke richting: 1490, 1502, 1509. De kerk telt dan 14 altaren. Zuidwand van de kerk bouwsporen van vroegere aanbouw en sporen van de transitus. Pastorie en parochiehuis 18de eeuw. Deel van het laat-middeleeuwse interieur aanwezig: koorstoelen (1509), altaren (1500), triomfkruis (15de eeuw), grafplaat van de hertogelijke tombe (1514), altaar van Hans Brüggeman in de dom van Schleswig, afbeeldingen. Archeologisch onderzoek onder meer in 2000). Gesticht door de Wendische missionaris Vizelin in 1127 aan de Kleinflecken te Neumünster. Tussen 1327 en 1332 verplaatst naar Bordesholm nabij het dorp Eiderstede op een eiland in het Eidersteder Meer, thans Bordesholmer See. Inwijding kerk 1332. In 1566 klooster opgeheven, Koorbroeders vluchten naar klooster Bethlehem in Zwolle. Verval en afbraak van het complex. De kloosterkerk van de locatie te Neumünster heeft tot 1811 bestaan; het klooster werd al in de middeleeuwen afgebroken. --- Na een periode van verval wordt de kerk gerenoveerd en voor de protestante eredienst ingericht. Herinwijding in 1738 door hertog Carl-Friedrich von Holstein-Gottorp. De laatste grote interne restauratie vond plaats in 1963/1965.

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 78-94. – Bischof D. Eduard Völkel, Kloster und Kirche der Augustiner Chorherren zu Bordesholm (Bordesholm, 1986).

96. PLAATS (EN NAAM): Schamhaupten

LOCATIE: aan de bronnen van de Schambach, ca. 25 km noordoostelijk van Ingolstadt aan de Bundesstraße 299, gemeente Altmannstein, Landkreis Eichstätt --- PATROON: Sint-Georgius (mannenklooster) --- RANGORDE: 83 --- STICHTING: 1136 --- INCORPORATIE: 1494 --- OPHEFFING: 1527 of 1609? ---

BOUWRESTEN: 3 (kerk sterk verbouwd, koor behouden, kerkschip opnieuw opgetrokken en dakruiter vervangen door een toren in de 18e eeuw; brouwerijkelder; kunstvoorwerpen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 378-388.

97. PLAATS (EN NAAM): Merxhausen

LOCATIE: Bundesland: Hessen, Landkreis: Kassel, Gemeinde Bad Emstal. 10 Km noordelijk van Fritzlar, aan de Emsbach 1 km ten oosten van de Bundesstraße 450 aan de Hauptstraße naar Niedenstein, 13 km ten zuiden van Wolfhagen. ---TOP. KAART: --- PATROON: Sint-Jan Baptist (mannenklooster) --- RANGORDE: 82 --- STICHTING: 1213 --- INCORPORATIE: 1495 --- OPHEFFING: 1527 ---

BOUWRESTEN: 4 (kerk en delen van twee kloosterpanden, bijgebouw uit 1305, gerestaureerd 1995; afbeeldingen, altaar in Landesmuseum Kassel). 1213 dubbelklooster door de heren van Blumenstein bij Dörnberg. Door de aartsbisschop van Mainz bevestigd. 1256 Wijding van kloosterkerk en twee altaren. Vóór 1300 vertrek van koorheren. Klooster blijft (Augustijns) nonnenklooster. 1475 Branden en verval kloosterleven.1490 Wilhelm II van Hessen hervormt: zusters naar andere kloosters; herleving vanuit klooster Böddeken (Windesheim). 1527 Opheffing: 27 conventualen. 1533 Klooster omgezet in een hospitaal door Philips de Grootmoedige, landgraaf van Hessen. 1575 Merxhausen behoort tot de vier Hohen Hospitaler tot 1810. 1631 Verwoesting tijdens de Dertigjarige Oorlog, daarna herbouw. 1957 Psychiatrisch ziekenhuis. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 284-295.

98. PLAATS (EN NAAM): Heiningen

LOCATIE: 10 km zuidelijk van Wolfenbüttel, tussen Dorstadt en Schladen, 3½ km oostelijk van Autobahn 395 naar Bad Harzburg aan de linker oever van de Oker. --- PATROON: Sint-Petrus (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 15 --- STICHTING: ca. 1000 --- INCORPORATIE: vóór 1500 --- OPHEFFING: 1810 ---

BOUWRESTEN: 4 (romaanse kerk, bedrijfsgebouwen, ommuring grotendeels intact, poortgebouw, duiventil, bijgebouw met dakruiter door priorin en proost gesticht in 1738; grondplan, afbeeldingen). ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 490-499.

99. PLAATS (EN NAAM): Jasienica

LOCATIE: vroeger Jasenitz, bij Szczecin, noordwestelijk van Pölitz (Kreis Randow) --- PATROON: Maria (mannenklooster) --- RANGORDE: 84 --- STICHTING: 1260 --- INCORPORATIE: 1511 --- OPHEFFING: 1535 ---

BOUWRESTEN: 0. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 249-254.

100. PLAATS (EN NAAM): Oostmalle, Maria Presentatie

LOCATIE: na 1621 te Antwerpen aan de Ossenmarkt nr. 15, ingang Korte Winkelstraat 1 --- PATROON: Maria (vrouwenklooster) --- RANGORDE: 14 --- STICHTING: 1489 --- INCORPORATIE: 1623 --- OPHEFFING: 1798 ---

BOUWRESTEN: 1. In 1854 herbezet door franciscanen, thans kapucijnenconvent. Kerk afgebroken en in neogotische stijl vergroot herbouwd. Achterkant pand Ossenmarkt 14 nog klein restant van de kloosterkerk. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., I, 268-273.

101. PLAATS (EN NAAM): Georgenberg, Grauhof

LOCATIE: stift Georgenberg op de Georgenberg noordoostelijk van de Rosenpoort van Goslar. In 1527 verdreven naar de Grauhof. 5 km ten noorden van Goslar en 5 km noordoostwaarts van de Bundesstraße 82 van Goslar naar Schladen --- PATROON: Sint-Georgius (mannenklooster) --- RANGORDE: 85 --- STICHTING: 1025 --- INCORPORATIE: 1643 --- OPHEFFING: 1803 ---

BOUWRESTEN: 1 (oorspronkelijke locatie) Bij opgravingen in 1964 op de Georgenberg in Goslar zijn funderingen van de romaanse kloosterkerk blootgelegd en in het terrein zichtbaar gemaakt), 1 (huidige locatie van de Grauhof). Kerk, conventsgebouwen, delen van de ommuring en bedrijfsgebouwen. Er zijn twee locaties: één in Goslar en één op de Grauhof daterend van na 1527. De laatste Windesheimse koorheer, Klemens Leeder was kanunnik op de Grauhof en overleed als Domlector te Hildesheim in 1865. ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 168-179.

102. PLAATS (EN NAAM): Halberstadt

LOCATIE: Bundesland: Saksen-Anhalt, Landkreis: Halberstadt. 50 km. ten zuidwesten van Maagdenburg op het snijpunt van de Bundesstraßen 79 en 81.Westelijk van de stad direct voor de stadspoort aan de Berg, later in de stad ten zuiden van de Westendorf. --- TOP.KAART: --- PATROON: Sint Jan Baptist (mannenklooster) --- RANGORDE: 86 --- STICHTING: 1023/1036 --- INCORPORATIE: 1658 --- OPHEFFING: 1804 ---

BOUWRESTEN: 0 (oorspronkelijke lokatie), 3 (huidige locatie); Losstaande klokkentoren met twee klokken uit de oude kloosterkerk; romaanse doopvont uit de 13de eeuw en doopbekken uit de 15de eeuw eveneens uit de oude kloosterkerk. Onder bisschop Arnulf (996-1023) wordt een Augustijner koorheren stift gevestigd; klooster en kerk verwoest tijdens de 30-jarige oorlog door de Zweden; op de oude kloosterlokatie is thans een Joodse begraafplaats; convent verplaatst binnen de stadsmuren; huidige Johanneskerk binnen de oude stad gebouwd 1646-1648 in vakbouw met veelhoekige koorafsluiting; convent sinds 1521 centrum van Lutherse hervormingsactiviteiten. *Vraag: is de huidige protestantse kerk de plek van het klooster of is er naast deze kerk nog een ‘katholieke’ plek geweest, waar het klooster gevestigd werd, nadat het vorige klooster buiten de stad verwoest was? Is deze plek de Lüdersche Hof binnen Halberstadt? ---

LITERATUUR: Mon.Wind., II, 180-186.

3.3. Plaatsnamenindex bij het Tabellarium Chronologicum Windeshemense

De kloosters zijn alfabetisch geordend naar de plaats waar zij gevestigd waren. Plaatsnaamvarianten zijn door een / met de plaatsnamen verbonden en met een `zie'-verwijzing eveneens alfabetisch geordend. Waar mogelijk zijn andere namen voor het betreffende klooster aan de plaatsnaam toegevoegd, gescheiden door een komma. De cijfers verwijzen naar de nummers van de tekstblokken en geven de volgorde van de feitelijke incorporatie der beschreven kloosters in het Kapittel van Windesheim aan.

Achlum, zie: Ludingakerk

Aken 38

Albergen 67

Amersfoort, Mariënhof 24, eertijds in Birket

Amsterdam, Mariënveld 22

Amsterdam/Nieuwer-Amstel, Sint-Jan 8

Anjum/Ried 56

Antwerpen, zie: Oostmalle

Antwerpen/Facons 57

Arnhem/Lopen, Mariënborn 2

Arnhem/Plattenburg, Bethanië 50

Arolsen, zie: Volkardinghausen

Attendorn, zie: Ewig

Bad Kreuznach, zie: Pfaffen-Schwabenheim

Bazel 81

Beerenberg/Winterthur 94

Bergum 68

Beverwijk, Sion 47 47

Birklingen/Iphofen 80

Blomberg 90

Böddeken 36

Bödingen/Hennef 39

Bonn, Engelendaal 42

Bordesholm 95

Bredevoort/Lichtenvoorde/Schaar, Nazareth 55

Brielle/Rugge 9

Brunnepe/Kampen 23

Dalheim 69

Diepenveen 13

Dordrecht 43

Dorstadt/Wolfenbüttel 92

Eberhardsklausen/Klausen 77

Eemkerk, zie: Eemstein

Eemstein/Eemkerk 4, verplaatst naar Kijfhoek

Eichstätt, zie: Rebdorf

Eindhoven, Mariënhage 28, verplaatst naar Weert 1638

Elsegem/Oudenaarde, Ter Walle 26

Emden, zie: Sielmönken

Esens, Marienkamp 27

Ewig/Attendorn 40

Facons, zie: Antwerpen

Frankenthal 85

Frankfurt, zie: Hirzenhain

Frenswegen, Marienwald 6

Fritzlar, zie: Merxhausen

Gaesdonck, zie: Goch

Gent, Galilea 52

Georgenberg/Goslar/Grauhof 101

Goch/Gaesdonck 34

Goslar, zie: Georgenberg

Goslar, zie: Riechenberg

Grauhof, zie: Georgenberg

Grobbendonk/Herentals, Ten Troon 21

Groenendaal, zie: Hoeilaart

Haarlem, Maria Visitatie 10

Halberstadt 102

Hamersleben 73

Haske, Maria Roos 82

Heer-Isaaksbosch, zie: Ophain/Nijvel 60

Heilo, zie Amsterdam 8

Heiningen/Wolfenbüttel 98

Hennef, zie: Bödingen

Herent, Bethlehem 18

Herentals, zie: Grobbendonk

Herstal, zie: Luik

Hertzenhagen, zie: Hirzenhain

Hessen/Saarburg 93

Hildesheim/Sulta 62

Hirzenhain/Hertzenhagen bij Frankfurt 53

Hoeilaart/Groenendaal 14

Höningen 65

Hoorn/Westerblokker, Niewlicht 3

Ingolstadt, zie: Schamhaupten

Iphofen, zie: Birklingen

Ittenwiller/Saint-Pierre 83

Jasienica 99

Kampen, zie: Brunnepe

Keulen, Corpus Christi 70

Kirschgarten, zie: Worms 61

Klausen, zie: Eberhardsklausen

Kleef, Gnadenthal, zie: Uedem

Korsendonk, zie: Turnhout

Leiden, zie: Lopsen

Leiderdorp, Engelendaal 7

Leuven, Sint-Maartensdal 78

Lichtenvoorde, zie: Bredevoort

Lopen, zie: Arnhem

Lopsen/Leiden 7

Ludingakerk/Achlum 46

Luik/Herstal, Sint-Elisabeth 54

Marbach/Obermorschwihr 79

Mechelen, Bethanië 45

Melle, Ten Hole 58

Merxhausen/Fritzlar 97

Möllenbeck/Rinteln 59

Naarden 71

Neuss 31

Niederwerth/Valendar 41

Nieuwer-Amstel, zie: Amsterdam

Nijmegen, Mariënburg 44

Nijmegen, Sint-Catharina 35

Nijvel, zie: Ophain

Nunhem, Sint-Elisabethsdal 51

Obermorschwihr, zie: Marbach

Oostmalle/Antwerpen, Maria Presentatie 100

Ophain/Nijvel/Heer-Isaaksbosch 60

Oudenaarde, zie: Elsegem

Oudergem/Rooklooster 15

Pfaffen-Schwabenheim/Bad Kreuznach 86

Plattenburg, zie: Arnhem

Ravengiersburg/Simmern 87

Rebdorf/Eichstätt 75

Reimerswaal, Maria Paradijs 37

Renkum 20

Riechenberg/Goslar 49

Ried, zie: Anjum

Rinteln, zie: Möllenbeck

Roermond 64

Rooklooster, zie: Oudergem

Rugge, zie: Brielle

Saarburg, zie: Hessen

Saint-Pierre, zie: Ittenweiler

Schaar, zie: Bredevoort

Schamhaupten/Ingolstadt 96

Segeberg 63

Sielmönken/Emden/Siloe 66

Siloen, zie: Sielmönken

Simmern, zie: Ravengiersburg

Sindelfingen 91

Sint-Genesiusrode/Zevenborren 16

Sneek, Thabor 12

Straelen, zie: Zandt

Sulta, zie: Hildesheim

Tienen, Barbarendaal 19

Tongeren, Ter Nood Gods 48

Truttenhausen 72

Turnhout/Korsendonk 17

Uedem 74

Utrecht, Jerusalem 30

Utrecht, Regulieren 33

Utrecht, Vredendaal 25

Valendar, zie: Niederwerth

Volkardinghausen/Arolsen 84

Weert, zie: Eindhoven

Westblokker, zie: Hoorn, Nieuwlicht 3

Windesheim 1

Winterthur, zie: Beerenberg

Wittenburg 29

Wolfenbüttel, zie: Dorstadt

Wolfenbüttel, zie: Heiningen

Worms/Kirschgarten 61

Zaltbommel, Sint-Pieterswiel 11

Zandt/Straelen 88

Zevenborren, zie: Sint-Genesiusrode

Zürichberg 89

Zwolle, Agnietenberg 5

Zwolle, Bethlehem 32

  Zie bij voorbeeld Geschiedkundige Atlas van Nederland, I ('s-Gravenhage, 1913-1932) 81. --- R.R. Post, The Modern Devotion. Confrontation with Reformation and Humanism. Studies in Medieval and Reformation Thought III (Leiden, 1968) kaart vervaardigd door dr. H.G.J. Lansink O.Carm. --- Bijdragen over Thomas a Kempis en de Moderne Devotie, uitgegeven ter gelegenheid van de vijfhonderdste sterfdag van Thomas a Kempis (+ 1971). Archives et Bibliothèques de Belgique. Archief- en Bibliotheekwezen in België, extranummer 4 (Brussel, 1971) 11 (kaart overgenomen uit Post, 1968. --- Monasticon Windeshemense. II. Deutsches Sprachgebiet, W. Kohl, E. Persoons en A.G. Weiler, uitg. Archives et Bibliothèques de Belgique. Archief- en Bibliotheekwezen in België, extranummer 16 (Brussel, 1977) kaart vervaardigd door dr. B.A. Vermaseren, als losse bijlage. Verder afgekort als Mon.Wind. --- Jan van Ruusbroec 1293-1381. Tentoonstellingscatalogus. Met als bijlage een chronologische tabel en drie kaarten (Brussel, 1981) kaart vervaardigd naar Atlas zur Kirchengeschichte (Freiburg, 1970) 68, aangevuld met gegevens uit Mon.Wind., II (kaart van dr. B.A. Vermaseren, als losse bijlage), en uit Korsendonk, 125. --- E. Persoons e.a., Korsendonk (Antwerpen, 1981) 125 (kaart vervaardigd door dr. B.A. Vermaseren). --- Windesheim. Studies over een Sallands dorp bij de IJssel, onder redactie van F.C. Berkenvelder e.a. (Kampen, 1987), 42-43 (kaart vervaardigd door Koninklijke Bibliotheek Albert I, Brussel, 1981). --- H. Jedin e.a., Atlas zur Kirchengeschichte. Die christlichen Kirchen in Geschichte und Gegenwart (3de druk; Freiburg enz., 1988) 68 (kaart vervaardigd door dr. H. Rüthing).

  Vgl. R.Th.M. van Dijk, `Windesheim als centrum van Noordwest-Europa', in: Windesheim, 41-56, vooral 45-47.

  A.G. Weiler, `De geschiedenis van het klooster te Windesheim', in: Windesheim, 25-39.

  Zie de inleiding van R.Th.M. van Dijk namens de redactie in deze bundel.

  Acta Capituli Windeshemensis. Acta van de kapittelvergaderingen der Congregatie van Windesheim, S. van der Woude, uitg. Kerkhistorische Studiën VI ('s-Gravenhage, 1953) 31-32. Verder afgekort als ACW.

  Mon.Wind., I, 45-66.

  ACW, 16, noot 1. --- Petri Trudonensis Catalogus scriptorum Windeshemensium, W. Lourdaux en E. Persoons, uitg. Publicaties op het gebied van de geschiedenis en de filologie, 5e reeks, deel 3 (Leuven, 1968) 142-152 [nr. 92], vooral 145-146.

  Mon.Wind., II, 306-313.

  Zie de bijdrage van P. Bange in deze bundel. Zie verder R.Th.M. van Dijk, Zur historischen und geistlichen Bedeutung der 'Devotio Moderna' für Nordwesteuropa im ausgehenden Mittelalter: Die Reformarbeit des Windesheimers Johannes Busch. Schriftenreihe der Vereinigung Europäische Begegnungsstätte am Kloster Kamp (Kamp-Lintfort, 1982). --- R.Th.M. van Dijk, `Kirchliches Reformklima in der zweiten Hälfte des fünfzehnten Jahrhunderts. Zur Buchkultur im niederländisch-deutschen Raum' (ter perse).

  G. Rehm, Die Schwestern vom gemeinsamen Leben im nordwestlichen Deutschland. Untersuchungen zur Geschichte der Devotio moderna und des weiblichen Religiosentums. Berliner Historische Studien, Band 11; Ordensstudien V (Berlijn, 1985) 161-189.

  Zie de bijdrage van F.W.J. Koorn in deze bundel.

  ACW, 132-137: Catalogus continens nomina domorum canonicorum regularium Capituli Windesemensis.

  Van Dijk, `Windesheim', 44.

  R.Th.M. van Dijk, `De ligging van het klooster te Windesheim', in: Windesheim, 93-128, vooral 104-105. De compositie is geïnspireerd door een facsimile uit 1845 van Summa Bartholomaei Pisani O.P. de casibus conscientiae, in: H. Shaw, Alfabetten, cijfers, en miniaturen uit de middeleeuwen (Alphen aan den Rijn, 1988).

  Mon.Wind. (4 dln; Brussel, 1976-1984).

  Ofschoon ten aanzien van verschillende kloosters meer recente literatuur voorhanden is, hebben wij ervan afgezien hiernaar te verwijzen. Immers, om het evenwicht van de bibliografische presentatie te bewaren, zou voor elk der 102 kloosters aanvullend literatuuronderzoek nodig zijn geweest. Daarvoor ontbraken ons tijd en middelen. Overigens houden wij ons voor aanvullingen gaarne aanbevolen.